نویسنده: محمد نوید دانشپور
گزارش
سه کشور اروپایی بریتانیا، فرانسه و آلمان به تازگی روند بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی در برابر ایران را آغاز کردند.
این اقدام با استفاده از سازوکاری موسوم به «مکانیزم ماشه» انجام می‌شود که امکان بازگشت خودکار تحریم‌ها را فراهم می‌کند.
تحریم‌های بین‌المللی در برابر ایران پیشتر در چارچوب توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام) لغو شده بود و اکنون کشورهای اروپایی با فعال کردن این سازوکار، فشار بر تهران را افزایش داده‌اند.
مکانیزم ماشه یا «Trigger Mechanism» در برجام به کشورهای عضو توافق اجازه می‌دهد در صورت نقض تعهدات ایران، مسیر رسمی بازگشت تحریم‌ها را فعال کنند؛ این روند در بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام تشریح شده است.
روند اعمال مکانیزم ماشه شامل مراحل متعددی است: ابتدا کشور شاکی شکایت خود را به کمیسیون مشترک برجام ارائه می‌دهد و کمیسیون ۱۵ روز فرصت بررسی دارد.
در صورت حل نشدن اختلاف، موضوع به سطح وزیران خارجه ارجاع می‌شود که ۱۵ روز دیگر فرصت دارند.
اگر اختلاف همچنان ادامه داشته باشد، کمیسیون یک مرحله نهایی ۵ روزه برای حل اختلاف خواهد داشت.
در پایان این ۳۵ روز، در صورت عدم توافق، کشور شاکی می‌تواند موضوع را به شورای امنیت ملل متحد ارجاع دهد.
نکته کلیدی در مکانیزم ماشه این است که شورای امنیت ۳۰ روز فرصت دارد درباره ادامه تعلیق تحریم‌ها تصمیم‌گیری کند. اگر حتی یکی از اعضای دائم شورا (آمریکا، روسیه، چین، فرانسه یا بریتانیا) قطعنامه را وتو کند، تحریم‌ها به طور خودکار بازمی‌گردند.
بریتانیا، فرانسه و آلمان به عنوان گروه E3، با ارسال نامه‌ای به شورای امنیت روند فعال‌سازی مکانیسم ماشه را آغاز کردند.
آن‌ها هشدار داده‌اند که اگر ایران تا پایان آگست بر سر راه‌حل دیپلماتیک توافق نکند، تحریم‌ها اجرایی خواهند شد.
ایران پیشتر هشدار داده بود که فعال شدن مکانیزم ماشه پیامدهایی جدی برای منطقه و مناسبات بین‌المللی خواهد داشت و در نامه‌ای به دبیرکل ملل متحد، اقدامات اروپایی‌ها را «فاقد مشروعیت قانونی» خوانده است.
وزیر خارجه ایران، عباس عراقچی، تأکید کرده است که کاهش تعهدات ایران از سال ۲۰۱۸ در پاسخ به خروج یکجانبه آمریکا و بازگرداندن تحریم‌های غیرقانونی انجام شده و اقدام اروپایی‌ها برای بازگرداندن تحریم‌ها، تلاش برای بی‌اعتبار کردن اقدامات جبرانی ایران است.
ایران هشدار داده که هرگونه اقدام برای اعمال تحریم‌های خودکار، می‌تواند «باعث تضعیف اعتبار شورای امنیت و یکپارچگی قطعنامه‌ها» شود و ایران در واکنش به آن، اقدام قاطع و متناسب انجام خواهد داد.
از سوی هم، روسیه و چین، نیز نسبت به بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران هشدار داده و این اقدام را خطرناک خوانده است. کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در عین حال ۳۰ روز پیش رو را فرصتی برای راه‌حل دیپلماتیک دانسته است.
از منظر فنی، سازوکار ماشه در سیاست بین‌الملل مشابه عمل ماشه در سلاح‌هاست: همان‌طور که کشیدن ماشه باعث شلیک گلوله می‌شود، فعال شدن این سازوکار نیز باعث بازگشت خودکار تحریم‌ها می‌شود.
به همین دلیل به آن «مکانیزم ماشه» گفته می‌شود.
فعال شدن این سازوکار تأثیر فوری بر اقتصاد ایران دارد و می‌تواند تحریم‌های مالی و تجاری فلج‌کننده را بدون نیاز به رأی‌گیری جدید در شورای امنیت اعمال کند. این سازوکار نشان‌دهنده قدرت کشورهای عضو برجام برای اعمال فشار بدون مداخله سیاسی دیگران است.
کارشناسان معتقدند که استفاده از مکانیسم ماشه می‌تواند به پیچیدگی دیپلماتیک در منطقه دامن زده و مذاکره‌های مستقیم بین ایران و کشورهای غربی را دشوارتر کند.
ایران از سال گذشته تاکنون دسترسی بازرسان سازمان بین‌المللی انرژی اتمی به تأسیسات هسته‌ای خود را محدود کرده است، موضوعی که اروپایی‌ها را نگران کرده است.
در اخیر باید گفت که با فعال شدن مکانیزم ماشه، اکنون ایران، کشورهای اروپایی و شورای امنیت ملل متحد وارد فاز حساسی از دیپلماسی و فشار متقابل شده‌اند که می‌تواند سرنوشت برجام و تحریم‌های بین‌المللی در برابر ایران را برای ماه‌های آینده تعیین کند.
