نویسنده: محمد هارون «خردمند»
نوع نوشته: گزارش
در تقویم رسمی نظام جمهوریت، ۲۸ اسد/مرداد به‌عنوان روز «استقلال خراسان‌افغانستان» شناخته می‌شد؛ و گروه طالبان نیز این روز رخصتی عمومی اعلام کرده است، روزی که هر ساله با مراسم رسمی و رسانه‌ای گرامی‌داشته می‌شود.
با این حال، همواره این پرسش از سوی بعضی پژوهشگران مطرح بوده که آیا در همین تاریخ واقعه‌ای مشخص در جریان جنگ سوم خراسان‌افغانستان و انگلیس یا روند دیپلماتیک پس از آن رخ داده است یا نه.
شماری از پژوهشگران بر این باورند که ۲۸ اسد بیش از آنکه یک «رویداد تاریخی عینی» باشد، یک تاریخ «نمادین و انتخاب‌شده» است. به همین دلیل، مباحثات فراوانی در رسانه‌ها و محافل علمی در مورد چرایی گزینش این روز به‌عنوان «روز استقلال» شکل گرفته است.
حامد علمی، خبرنگار و نویسنده شناخته‌شده کشور، در یادداشتی به همین مناسبت، خاطره‌ای از حضور خود در برنامه‌های رسانه‌ای بازگو کرده و می‌گوید: «از سال‌ها به این سو روی روزشمار وقایع کشور از ۱۷۴۷ میلادی تا امروز تحقیق کرده‌ام و رساله‌ی روزشمار وقایع خراسان‌افغانستان را منتشر ساخته‌ام.
به همین دلیل، در برنامه‌های تلویزیونی پیرامون مناسبت‌های تاریخی همواره دعوت می‌شدم.»
او در ادامه توضیح می‌دهد که در یکی از این برنامه‌ها، در بحث ویژه‌ی تلویزیون طلوع به مناسبت ۲۸ اسد/مرداد، همراه با چند چهره رسانه‌ای به شمول قسیم اخگر حضور یافته بود. مجری برنامه از او پرسید که ۲۸ اسد دقیقاً چه جایگاهی در تاریخ معاصر خراسان‌افغانستان دارد؟
به گفته‌ی آقای علمی، او در پاسخ ابتدا جریانات مربوط به قتل امیر حبیب‌الله در حوت/اسفند ۱۲۹۷، اعلان سلطنت امان‌الله خان و نهایتاً روند مذاکرات تا کنفرانس کابل در ۱۳۰۰ خورشیدی را بازگو کرده و سپس افزوده است: «۲۸ اسد/مرداد روز فرخنده‌ای در تاریخ کشور است، اما در این روز حادثه تاریخی مشخصی اتفاق نیفتاده است.»
او اضافه می‌کند که در همان برنامه، یکی از محققان حاضر با لحن تند مخالفت کرده و تأکید داشت که استقلال خراسان‌افغانستان دقیقاً در همین روز به دست آمده است. استدلال او این بود که تاریخ ۲۸ اسد/مرداد روی لوحه سنگ «طاق ظفر پغمان» حک گردیده است.
آقای علمی در واکنش به این ادعا گفته است: «من پرسیدم که آیا این لوحه در زمان شاه امان‌الله نصب شده بود یا بعداً؟ اگر بعدها حک و نصب شده، نمی‌تواند سند معتبر تاریخی محسوب گردد.»
او می‌گوید، در همان لحظه قسیم اخگر با تأمل بیان کرد: «دلیل این جوان قابل تعمق است، چون طاق ظفر در همان زمان ساخته نشده و تاریخ نصب لوحه هم روشن نیست. بنابراین، یک لوحه سنگی نمی‌تواند سند قطعی برای روز استقلال باشد.»
به گفته عملی، مجری بحث سپس پرسید که اگر ۲۸ اسد/مرداد روز حادثه‌ای مشخص نبوده، پس چرا و چگونه به‌عنوان روز استقلال انتخاب شد؟ آقای علمی تأکید می‌کند که در این زمینه هیچ سند تاریخی معتبر وجود ندارد و او نیز تاکنون پاسخی قاطع نیافته است.
با این حال، او در همان برنامه یک احتمال را مطرح کرده و می‌گوید: «شاید به تاریخ ۱۶ اسد/مرداد ۱۲۹۸ که معاهده صلح راولپندی امضا شد، خبر با تأخیر ده روزه به کابل رسید و شاه امان‌الله مراسمی به همین مناسبت گرفت.
اما این صرفاً یک احتمال ضعیف است و هیچ سند رسمی آن را تأیید نمی‌کند.»
او یادآور می‌شود که سال بعد نیز در یکی از رسانه‌ها به مناسبت ۲۸ اسد/مرداد دعوت شد و همان محقق که سال قبل بر او تاخته بود، این‌بار همان نظریه را به‌عنوان دلیل قطعی مطرح کرد، در حالی که آن فقط یک گمان شخصی وی بوده است.
او در پایان یادداشتش بار دیگر تأکید می‌کند که پرسش‌های اصلی همچنان بی‌پاسخ باقی مانده‌اند: نخست اینکه دقیقاً در ۲۸ اسد/مرداد چه رویدادی رخ داده و دوم اینکه چرا از تعبیر «استرداد استقلال» استفاده می‌شود، در حالی که پیش از ۱۹۱۹ خراسان‌افغانستان به‌صورت رسمی در نقشه‌ی جهانی به‌عنوان کشور مستقل وجود نداشت.
به باور آقای علمی، براساس اسناد تاریخی، جنگ سوم مردم خراسان‌افغانستان–انگلیس در ۱۳ ثور/اردیبهشت ۱۲۹۸ آغاز شد و پس از چند ماه، با امضای معاهده راولپندی در ۱۶ اسد/مرداد همان سال پایان یافت.
این پژوهشگر در ادامه می‌گوید، کنفرانس کابل در سال ۱۳۰۰ خورشیدی برگزار شد و در نهایت بریتانیا استقلال خراسان‌افغانستان را به رسمیت شناخت.
به همین دلیل، مورخان ۲۸ اسد/مرداد را بیشتر یک روز نمادین و سیاسی می‌دانند که بعدها از سوی دولت‌ها به‌عنوان «روز استقلال» انتخاب گردید.
این در حالی است که این موضوع در طی چند دهه اخیر یک موضوع قابل بحث بوده، تا هنوز هیچ منبع تاریخی قابل اعتماد این موضوع را تأیید نکرده است که در این روز استقلال خراسان‌افغانستان از انگلیس صورت گرفته باشد.
