نویسنده: محمد نوید «دانشپور»
عربستان سعودی با اقلیم بسیار خشک، بارندگی سالانه میانگین حدود ۵۹ میلی‌متر و حدود ۹۰٪ قلمرو پوشیده از بیابان، فاقد رودخانه‌های دائمی می‌باشد. بیش از ۹۰٪ مصرف آب از منابع غیرتجدیدپذیر زیرزمین و آب‌شیرین‌کن‌ها تأمین می‌شود.
با توجه به محدودیت منابع آب و نیاز فزاینده به مواد غذایی، امنیت غذایی به یکی از اولویت‌های کلان در چارچوب چشم‌انداز سال ۲۰۳۰ برای این کشور تبدیل شده است. وابستگی زیاد به واردات غذای تازه یکی از دلایل مهم این ضرورت است.
دولت عربستان از طریق تخصیص وام، یارانه، معافیت مالیاتی و پوشش تا ۷۰٪ هزینه‌های تأسیس گلخانه‌های پیشرفته، صنایع کشاورزی پیشرفته را تشویق می‌کند.
این کشور، کمکی مستقیم به شرکت‌هایی مانند Hummingbird Technologies ارائه کرده است؛ این شرکت در سال ۲۰۱۹ مبلغی در حدود ۹ میلیون دلار سرمایه‌گذاری شد که عمدتاً از سوی SALIC انجام شده بوده است تا فناوری هوش مصنوعی در کشاورزی را پیش ببرد.
بازار هیدروپونیک سعودی در سال ۲۰۲۴ حدود ۱۳۲.۶ میلیون دلار ارزیابی شد و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۳۳ به ۳۲۵.۶ میلیون دلار برسد با نرخ رشد سالانه نزدیک ۹.۴٪ بازار کشاورزی عمودی نیز در سال ۲۰۲۳ حدود ۳۵.۴ میلیون دلار بوده و با نرخ رشد ۷.۸٪ تا سال ۲۰۲۹ پیش‌بینی می‌شود.
در مقایسه با کشاورزی سنتی، سیستم‌های آب‌کشت (هیدروپونیک) ۷۰ تا ۹۵٪ آب کمتری مصرف می‌کنند. همچنین هیدروپونیک بدون خاک و با کنترل مقدار دقیق آب و مواد مغذی، بازده محصول را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد.
کشاورزی عمودی در فضاهای داخلی شهرها و استفاده از سیستم‌های LED, HVAC و کنترل‌های دیجیتال گسترش یافته؛ این سیستم‌ها با کنترل دما، رطوبت، نور و مواد مغذی تولید محصولات با کیفیت بالا را در فضای محدود ممکن می‌سازند.
بسیاری از شرکت‌ها و مزارع داخل عربستان از ابزارهای IoT و هوش مصنوعی برای پایش دقیق pH، دما، نمک و سطح تغذیه استفاده می‌کنند. تحقیقات نشان داده که تقریباً ۶۰٪ کشاورزان علاقه به پذیرش این فناوری‌ها دارند ولی به‌دلیل هزینه و نیاز آموزشی با چالش مواجه‌اند.
مرکز Estidamah در همکاری با دانشگاه Wageningen هلند، تولید توت‌فرنگی با بازده بالا در گلخانه‌های ریاض را توسعه داد و وزارت محیط زیست این کشور ۱۰۰ میلیون ریال سعودی (۲۷ میلیون دلار) برای این برنامه اختصاص داد.
در مزارع بزرگ مانند Wadi Bin Hashbal در منطقه Asir، از آب تصفیه‌شده صنعتی برای آبیاری استفاده می‌شود و سایتی با ۳.۲ میلیون متر‌مربع به‌عنوان بزرگ‌ترین مزرعه تحقیقاتی پایدار جهان شناخته شده است.
صندوق توسعه کشاورزی سعودی بیش از ۲۲۰ میلیون دلار (معادل ۸۲۵ میلیون ریال سعودی) بین ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۵ برای ساخت گلخانه‌های هوشمند اختصاص داده و ۷۰٪ هزینه‌ها را پوشش می‌دهد.
هزینه بالای راه‌اندازی (CAPEX) برای تأسیس مزارع هیدروپونیک، هزینه‌های جاری انرژی و آب‌شیرین‌کن، همچنین کمبود نیروی متخصص داخلی، از موانع اصلی توسعه هستند.
افزایش مصرف‌کنندگان به سمت محصولات تازه، بدون آفت‌کش و تولید داخلی، موجب حمایت بازار از کشت هیدروپونیک و عمودی شده است.
سرمایه‌گذاری‌ها در حوزه AgTech، زیرساخت‌های دیجیتال کشاورزی، آموزش نیروی انسانی و توسعه تأمین آب پایدار، همگی در راستای چشم‌انداز توسعه اقتصادی، خودکفایی غذایی و تنوع صنعتی هستند.
روی هم رفته باید گفت که در مجموع، ترکیب حمایت مالی دولت، فناوری‌های نوین کشاورزی و مشارکت بین‌المللی به کاهش قابل توجه مصرف آب، افزایش بازده تولید محصولات و دستیابی به اهداف امنیت غذایی کمک کرده است.
تحقیقات صورت گرفته نشان می‌دهد که این راهبرد در مواجهه با محدودیت‌های اقلیمی، نمونه‌ای موفق برای کشورهای خشک است.
