نویسنده: محمدنوید «دانشپور»
در ماه ژوئن ۲۰۲۵، واردات نفت خام چین از ایران به بالاترین سطح تاریخی رسید. داده‌های ورتکسا نشان می‌دهد که بین اول تا بیستم ژوئن، چین به‌طور متوسط ۱.۸ میلیون بشکه نفت در روز از ایران وارد کرده که این رقم یک رکورد محسوب می‌شود. این افزایش در حالی رخ داده که آمریکا همچنان به اعمال تحریم‌های سخت‌گیرانه علیه صادرات نفت ایران ادامه می‌دهد.
پالایشگاه‌های کوچک و مستقل چینی موسوم به “تی‌پات”، مهم‌ترین عامل رشد واردات نفت ایران بوده‌اند. این پالایشگاه‌ها که عمدتاً در استان‌های شمال‌شرقی چین مستقر هستند، به دنبال نفت تخفیف‌خورده برای پر کردن ذخایر خود در فصل اوج مصرف تابستان هستند.
کاهش قیمت نفت در ماه‌های آوریل و مه ۲۰۲۵، موجب شد چین ذخایر استراتژیک خود را تقویت کند. نفت ایران معمولاً با تخفیف ۲ تا ۳.۵ دلاری نسبت به نفت برنت عرضه می‌شود و در زمان نوسان بازار جهانی، جذابیت آن برای خریداران چینی افزایش می‌یابد.
افزایش صادرات نفت ایران به چین، حاصل بارگیری سنگین محموله‌ها در ماه مه بود. بر اساس گزارش کپ‌لر، میزان بارگیری صادراتی از ایران در این ماه به ۱.۸۳ میلیون بشکه در روز رسید؛ بالاترین سطح در چند سال گذشته.
در هفته اول حملات اسرائیل به ایران، صادرات نفت ایران ۴۴ درصد رشد کرد. به نظر می‌رسد چین از فرصت بحران برای خرید بیشتر نفت ارزان ایران استفاده کرده تا با هزینه کمتر، ذخایر نفتی خود را تقویت کند.
با وجود اعمال بیش از ۲۵۰ تحریم جدید توسط دولت ترامپ در پنج ماه نخست ۲۰۲۵، صادرات نفت ایران به چین کاهش محسوسی نداشته است. این نشان می‌دهد که ساختار فروش نفت ایران به چین به شکل موثری تحریم‌ها را دور زده و سیاست فشار حداکثری در عمل ناکام مانده است.
چین به‌عنوان بزرگ‌ترین واردکننده نفت جهان، نیاز مستمری به تنوع منابع انرژی دارد. خرید نفت ایران با قیمت پایین‌تر و شرایط انعطاف‌پذیرتر، بخشی از استراتژی بلندمدت پکن برای کاهش وابستگی به غرب و تامین انرژی در دوره بی‌ثباتی جهانی است.
بازار نفت ایران به لطف شبکه‌های غیررسمی فروش و ناوگان سایه‌ای از نفتکش‌ها، عملاً در بازار جهانی حضور دارد. چین به‌عنوان بازیگری مصلحت‌گرا، از این موقعیت استفاده کرده و به شکل گسترده‌ای نفت ایران را وارد می‌کند، بدون آن‌که رسماً تحریم‌ها را به چالش بکشد.
ایران به طور مداوم نفت خود را با تخفیف نسبت به بازار جهانی عرضه می‌کند. این تخفیف‌ها برای پالایشگاه‌های تی‌پات که بودجه محدودی دارند، بسیار جذاب است و به‌نوعی تبدیل به محرکی برای ادامه همکاری با ایران شده است.
این افزایش واردات تنها یک تصمیم اقتصادی نیست، بلکه نشانه‌ای از تعمیق روابط راهبردی میان تهران و پکن است. در شرایطی که آمریکا و متحدانش در حال منزوی‌سازی ایران هستند، چین با تداوم خرید نفت، پیامی از توازن در سیاست خارجی خود به جهان می‌فرستد.
در حالی که ترامپ همچنان بر ادامه فشار حداکثری تأکید دارد، در اظهارات اخیر خود تلویحاً خرید نفت ایران توسط چین را مجاز دانست. این تناقضات، نشانه‌ای از واقع‌گرایی تاکتیکی واشنگتن در مواجهه با چین و احتمال نرمش‌هایی برای توافقات آتی با ایران است.
با توجه به بارگیری‌های سنگین در ماه مه و ظرفیت پالایشگاه‌های تی‌پات، انتظار می‌رود واردات نفت چین از ایران تا پایان تابستان در سطوح بالا باقی بماند. تحلیل‌گران کپ‌لر و ورتکسا پیش‌بینی کرده‌اند که تا ماه اوت، این روند تداوم یابد.
در عین حال که روابط نفتی ایران و چین در مسیر رشد است، همچنان خطر تحریم‌های ثانویه، اختلال در تنگه هرمز و نوسانات قیمت جهانی می‌تواند روی این رابطه سایه بیفکند. ایران نیاز دارد به تعادل میان عرضه تخفیف‌دار و حفظ درآمد نفتی فکر کند.
در شرایط محدودیت‌های اقتصادی و تحریم‌های بانکی، درآمدهای نفتی یکی از معدود منابع ارزآور برای ایران است. صادرات به چین، به ایران این امکان را داده تا بخشی از فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم را جبران کند.
در مجموع، افزایش واردات نفت چین از ایران را می‌توان یک «برد دوطرفه» در سیاست انرژی جهانی دانست. چین به نفت ارزان می‌رسد و ایران با وجود تحریم‌ها، درآمد خود را حفظ می‌کند. در عصر رقابت‌های ژئوپولیتیکی، این رابطه نفتی، برنده‌های نسبی جدیدی را معرفی کرده است.
در اخیر باید گفت که افزایش واردات نفت چین از ایران در ژوئن ۲۰۲۵ نه فقط یک موفقیت اقتصادی برای ایران در دور زدن تحریم‌ها، بلکه یک پیام سیاسی و راهبردی برای ایالات متحده است. همزمان، چین نشان می‌دهد که سیاست انرژی خود را مستقل‌تر از خواست آمریکا پیگیری می‌کند. با توجه به تنش‌های خاورمیانه، احتمالاً روند کنونی در ماه‌های آینده نیز ادامه خواهد داشت، مگر آن‌که تحولات بزرگی در سطح توافقات هسته‌ای یا امنیت منطقه‌ای رخ دهد.
