محمد نوید دانشپور
در مقاله قبل گفتیم نفت به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع انرژی جهان، نقش کلیدی در رشد اقتصادی، توسعه صنعتی، و سیاست جهانی ایفا می‌کند. با وجود پیشرفت‌های فناوری و گرایش به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر، نفت همچنان ستون فقرات اقتصاد بسیاری از کشورهاست. این اهمیت باعث شده رقابت برای کنترل منابع و بازارهای نفتی یکی از محورهای اصلی در سیاست‌های بین‌المللی باشد.
نفت خام به عنوان ماده اولیه در تولید سوخت‌های فسیلی، پلاستیک‌ها، کودهای شیمیایی و بسیاری از محصولات صنعتی استفاده می‌شود. کشورهایی که به نفت وابسته هستند، به شدت تحت تأثیر نوسانات قیمت نفت در بازارهای جهانی قرار می‌گیرند. این امر باعث شده سیاست‌گذاران و قدرت‌های بزرگ اقتصادی در تلاش باشند تا منابع پایدار نفتی را برای تأمین امنیت انرژی خود تضمین کنند.
آمریکا با پیشرفت در فناوری استخراج نفت شیل (Shale Oil)، توانسته خود را از واردکننده بزرگ نفت به یکی از تولیدکنندگان و صادرکنندگان برتر تبدیل کند. با این حال، حضور نظامی آمریکا در مناطق نفت‌خیز مانند خاورمیانه نیز نشان‌دهنده تداوم نقش استراتژیک این منبع برای واشنگتن است.
چین به عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان، یکی از بزرگترین واردکنندگان نفت است. پکن با سرمایه‌گذاری در پروژه‌های انرژی در آفریقا، آمریکای لاتین، و آسیای مرکزی و همچنین مشارکت در پروژه‌هایی مانند “کمربند و جاده”، در تلاش است امنیت انرژی خود را حفظ کرده و از نفوذ غربی در منابع جهانی انرژی بکاهد.
روسیه یکی از بزرگترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان نفت و گاز طبیعی جهان است. مسکو از صادرات نفت نه تنها به عنوان ابزار اقتصادی بلکه به عنوان ابزاری ژئوپولیتیکی استفاده می‌کند تا بر همسایگان خود و بازارهای جهانی تأثیر بگذارد. تحریم‌های غرب پس از حمله روسیه به اوکراین نیز موجب بازتر شدن شکاف‌های ژئوپولیتیکی در بازار نفت شده است.
سازمان کشور‌های صادرکننده نفت (اوپک) و ائتلاف اوپک‌پلاس، شامل روسیه، نقش مهمی در تعیین قیمت و میزان عرضه نفت دارند. تصمیمات این سازمان‌ها می‌تواند تأثیر زیادی بر اقتصاد جهانی و قیمت نفت داشته باشد. با این حال، رقابت میان اعضای این سازمان‌ها و چالش‌های داخلی موجب کاهش کارایی هماهنگی‌های درونی آن‌ها شده است.
رقابت جهانی برای نفت اغلب موجب تنش‌های سیاسی و درگیری‌های نظامی شده است. جنگ خلیج فارس، مداخلات در لیبی و ونزوئلا و همچنین بحران‌های جاری در مناطق نفت‌خیز از جمله پیامدهای مستقیم این رقابت هستند. از سوی دیگر، ادامه استخراج و مصرف نفت تأثیرات منفی زیست‌محیطی دارد و با تغییرات اقلیمی در تضاد است.
در حالی که جهان به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر حرکت می‌کند، اما نفت در آینده‌ای قابل پیش‌بینی همچنان یکی از منابع اصلی انرژی باقی خواهد ماند. رقابت برای کنترل منابع نفتی نه تنها اقتصادی بلکه سیاسی، نظامی و زیست‌محیطی است. روندهای آینده نشان می‌دهند که کشورها باید میان تأمین امنیت انرژی و مقابله با تغییرات اقلیمی تعادل برقرار کنند.
