نویسنده: محمدهارون «خردمند»
در حالی‌که میلیون‌ها مسلمان در سراسر جهان، از جمله در عربستان سعودی، خود را برای گرامی‌داشت روز عرفه و عید قربان بر اساس تقویم دیوان عالی عربستان آماده کرده‌اند، اعلام متفاوت گروه طالبان در خراسان‌افغانستان، بار دیگر موضوع اختلاف مذهبی و تقویمی را به سرخط بحث‌های عمومی کشانده است.
بر اساس اعلام عربستان سعودی، روز پنج‌شنبه ( ۱۵ جوزا/خرداد) روز عرفه و روز جمعه (۱۶ جوزا/خرداد ) نخستین روز عید قربان است؛ اما دادگاه عالی گروه طالبان روز شنبه (۱۷ جوزا/خرداد) را روز عید اعلام کرده‌است؛ اختلافی که تنها یک روز نیست، بلکه نشانی از یک شکاف عمیق‌تر در سیاست مذهبی و اجتماعی کشور است.
از نگاه فقهی، این موضوع تحت عنوان «اختلاف مطالع» شناخته می‌شود. دیدگاه‌هایی در میان علمای اسلام وجود دارد که تأکید دارند هر منطقه جغرافیایی باید رؤیت هلال مستقل خود را داشته باشد، در حالی که گروهی دیگر از علما، به‌ویژه بر اساس فقه حنفی، بر وحدت رؤیت تأکید می‌ورزند.
مولوی عبدالقاهر، امام‌جمعه روضه حضرت علی (ع) در مزارشریف، در اظهاراتی علنی اعلام کرده است که این اختلاف یک‌روزه با اصول فقهی مطابقت ندارد و افزود که کشورهای اسلامی باید بر اساس رؤیت عربستان، که میزبان مراسم حج است، روز عرفه و عید را تعیین کنند.
او با اشاره به نظر متأخرین علما تصریح کرده که حتی تفاوت زمانی یک‌ونیم تا دو ساعت در رؤیت ماه، نمی‌تواند مبنای درستی برای اعلام مستقل روزهای دینی باشد، زیرا عرفه روزی است که مسلمانان در عرفات گرد می‌آیند و نه در کابل، هرات یا قندهار.
مردم در نقاط مختلف خراسان‌افغانستان، از جمله در استان‌های خوست، پکتیا و بغلان، گزارش داده‌اند که هلال ماه ذوالحجه را شام چهارشنبه ( ۷ جوزا/خرداد)، مشاهده کرده‌اند، اما گروه طالبان رؤیت آن را نپذیرفته و روز بعد را آغاز ذوالحجه اعلام کرده‌است؛ موضوعی که موجب سردرگمی بسیاری از شهروندان شده است.
یکی از باشندگان مزارشریف در گفت‌وگو با «خراسان تمایز» می‌گوید: «ما نمی‌دانیم طبق فرمان عربستان روزه بگیریم یا فرمان گروه طالبان؛ روز عرفه یک روز است و در عرفات برگزار می‌شود، نه در خانه‌های ما.» این روایت، بازتابی از شکاف بین دین رسمی و دینداری مردمی در خراسان‌افغانستان است.
برخلاف دولت جمهوری پیشین که در تعیین روزهای دینی، اغلب از تقویم دیوان عالی عربستان پیروی می‌کرد، گروه طالبان پس از بازگشت به قدرت، کمیته‌ای موسوم به «کمیته رؤیت هلال» زیر نظر دادستانی کل ایجاد کرده و تقویم جداگانه‌ای برای مناسبت‌های مذهبی تعیین می‌کند.
این استقلال فقهی که در ظاهر بر اصول شرعی استوار است، در عمل باعث شده که خراسان‌افغانستان از انسجام تقویمی با کشورهای اسلامی، به‌ویژه در مناسبت‌هایی چون عرفه و عید قربان، فاصله بگیرد و عملاً به نوعی انزوای مذهبی و تقویمی دچار شود.
فضل‌الهادی وزین، عضو اتحاد جهانی علمای مسلمان، در گفت‌وگو با رسانه‌ها توصیه کرده است که برای حفظ وحدت مسلمانان، کشورهای اسلامی از جمله خراسان‌افغانستان باید روز عرفه را بر اساس اعلام عربستان برگزار کنند؛ چرا که حج رمز اتحاد است، نه تفرقه.
چنین توصیه‌هایی تنها دیدگاه‌های فردی نیستند، بلکه نشان می‌دهند که روند جاری در تعیین تقویم مذهبی از سوی گروه طالبان با واقعیت جهان اسلام همسو نیست و می‌تواند به شکاف بیشتر میان مردم و حکومت منجر شود؛ آن‌هم در کشوری که ده‌ها هزار نفر از زائرانش در حج شرکت می‌کنند.
وزارت ارشاد، حج و اوقاف گروه طالبان نیز اعلام کرده که در سال جاری بیش از ۳۰ هزار زائر خراسان‌افغانستان در مراسم حج شرکت دارند، اما با وجود این ارتباط رسمی با عربستان، تقویم دینی متفاوتی در داخل کشور اعلام شده که هماهنگی مذهبی را زیر سؤال می‌برد.
در سطح اجتماعی، این نوع اختلافات هر ساله منجر به بحران اعتماد نسبت به نهادهای مذهبی تحت اداره گروه طالبان شده و مردم را دچار تردید می‌سازد که آیا مناسک خود را بر اساس اصول اسلامی انجام می‌دهند یا صرفاً از یک تصمیم سیاسی پیروی می‌کنند.
برای گروه طالبان، اگر هدف از تشکیل کمیته رؤیت هلال، ایجاد نظم و انسجام در مناسبت‌های دینی است، لازم است این نهاد با معیارهای علمی، وسایل مدرن، شفافیت، حضور علمای مستقل و ارتباط با نهادهای معتبر جهان اسلام کار کند؛ در غیر آن، نتیجه چیزی جز سردرگمی مذهبی و شکاف اجتماعی نخواهد بود.
در نهایت باید گفت که عید قربان، تنها یک روز تقویمی نیست، بلکه نماد بندگی، فداکاری و وحدت امت اسلامی است. اگر خراسان‌افغانستان از این وحدت جدا بماند، چیزی بیش از یک روز را از دست می‌دهد؛ انسجام دینی و روح همبستگی ملی، بزرگ‌ترین قربانی این تصمیم خواهد بود.
