نویسنده: محمد نوید دانشپور
به تازگی در دیدار حامد کرزی، رئیس جمهور پیشین با داکتر عبدالله عبدالله، رئیس پیشین شورای مصالحه ملی در دولت گذشته، عکس درخانی کرزی، در کنار آقای عبدالله خبر ساز شده است. هر چند پیش از این نیز تصویر درخانی در دیدارهای سیاسی دیگر آقای کرزی نیز دیده شده است.
همزمان با سرکوب سیستماتیک حقوق زنان از سوی گروه طالبان، حضور دختر رئیس‌جمهور پیشین در برخی نشست‌های سیاسی توجه رسانه‌ها و افکار عمومی را جلب کرده است. آیا این اقدام حامد کرزی، پیام‌آور تحول و حمایت از زنان و دختران است یا تلاشی برای کسب مشروعیت سیاسی در میانه بحران مشروعیت گروه طالبان؟
در روزگاری که آموزش، کار و حضور اجتماعی زنان در خراسان‌افغانستان به‌شدت محدود شده، هر نشانه‌ای از حمایت از حقوق زنان، به‌ویژه از سوی رهبران پیشین کشور، با حساسیت رصد می‌شود. در این میان، حضور نمادین دختر خردسال حامد کرزی در برخی دیدارهای سیاسی در کنار پدرش، بار دیگر توجه‌ها را به سمت نقش، نیت و کارنامه سیاسی او در قبال زنان جلب کرده است. آیا این یک حرکت اعتراضی خاموش است یا بخشی از یک سناریوی سیاسی پیچیده‌تر؟
درخانی کرزی، دختر خردسال حامد کرزی، در چندین دیدار رسمی سیاسی، در میان جمعی از مردان سنتی و رهبران خراسان‌افغانستان، در کنار پدرش؛ در شرایطی که گروه طالبان زنان را از حضور در فضاهای عمومی، آموزش و حتا دفاتر دولتی محروم کرده‌اند، این تصویر در نگاه نخست، حامل پیام روشنی است: «زنان جزئی از آینده‌ی سیاسی کشور هستند.»
پست‌های فیسبوکی او به روزهای مناسبی از قیبل نوروز، هشت ثور، عیدها، سالروز استقلال خراسان‌افغانستان از انگلیس و غیره در حمایت از زنان و دختران به خصوص باز شدن مکاتب به روی دختران؛ و همچنین هم‌صدایی هنگام اعتراضات دانش‌آموزان دختر در استان پکتیا برای بازگشایی مکاتب. بیشتر پاسخ به فشار رسانه‌ای و افکار عمومی بود تا کنش‌گری داوطلبانه.
هر چند حامیان کرزی، این اقدام را حرکتی «نمادین» اما «ضروری» می‌دانند. آن‌ها بر این باورند که کرزی از جایگاه اجتماعی و اعتبار سیاسی خود بهره می‌گیرد تا با حداقل ابزار ممکن، به زنان و دختران خراسان‌افغانستان امید بدهد و در عین حال، نسبت به سیاست‌های انحصارگرایانه‌ی گروه طالبان اعتراض کند؛ اعتراضی که با زبان نماد و ژست دیپلماتیک صورت می‌گیرد، نه با شعار و تقابل مستقیم.
اما واقعیت‌گرایان و منتقدان، با دیده تردید به این حضور می‌نگرند. آن‌ها بر این باورند که این حرکت، بیش از آن‌که نشانگر تعهد واقعی به حقوق زنان باشد، بخشی از یک تاکتیک نرم برای حفظ اعتبار سیاسی حامد کرزی است؛ چهره‌ای که هم‌چنان به‌عنوان یکی از چهره‌های پشت‌پرده حامی طالبان شناخته می‌شود.
کرزی طی دو دهه اخیر، همواره از اصطلاح «برادران» برای اشاره گروه طالبان استفاده کرده و از اتخاذ مواضع تند و صریح علیه آنان پرهیز کرده است. با وجود نفوذ بالای او در محافل سیاسی، در هیچ ابتکار یا پروژه مشخصی برای بازگشایی مکاتب دخترانه، فشار بر گروه طالبان، یا بسیج اجتماعی برای حمایت از زنان او نقش نداشته است.
برخی تحلیل‌گران، حضور دختر کرزی را بخشی از یک تلاش آگاهانه برای بازسازی چهره‌ی او در جامعه افغانستان و نزد جامعه جهانی می‌دانند. آن‌ها بر این باورند که در فضای فعلی، که گروه طالبان به شدت زیر فشار انتقادات بین‌المللی بابت نقض حقوق زنان قرار دارند، کرزی تلاش دارد با استفاده از تصویر دختر خود، یک «پیام متعادل‌کننده» ارسال کند: “من هم اهل مصالحه‌ام، هم حامی زنان.”
این تحلیل‌گران معتقدند که کرزی در حال ایفای نقش میانجی بین‌المللی میان گروه طالبان و جهان است و در این مسیر، هر تصویر یا نماد مؤثر را به خدمت گرفته است؛ حتی اگر این نماد، کودک خردسال خودش باشد. حضور درخانی می‌تواند تلاشی باشد برای جلب اعتماد غرب، ترمیم وجهه در میان روشنفکران خراسان‌افغانستان، و در عین حال حفظ روابط با گروه طالبان.
از سوی هم، این پرسش مهم‌تر از هر زمان دیگری مطرح است: آیا خود کرزی در بازگشت گروه طالبان به قدرت بی‌نقش بوده است؟ بسیاری از کارشناسان سیاسی معتقدند که سیاست‌های «تساهل‌جویانه» و «حمایت‌گر» او در دوران ریاست‌جمهوری اش، از جمله تلاش برای گفت‌وگوی بدون پیش‌شرط با گروه طالبان، بسترساز تقویت این گروه و تسلط دوباره آن‌ها بر کشور بوده است.
در دوره کرزی، برنامه‌هایی برای گفت‌وگوی صلح با گروه طالبان شکل گرفت که نه‌تنها به نتیجه نرسید، بلکه به برخی مشروعیت‌های ضمنی نیز انجامید.
این‌که کرزی هنوز هم به جای تقابل با گروه طالبان، از گفت‌وگو و هم‌زیستی سخن می‌گوید، از نگاه بسیاری نشانه‌ی بی‌عملی یا همراهی او با ساختاری است که حقوق زنان را نابود کرده است.
گرچه کرزی در چندین مصاحبه رسانه‌ای، از ممنوعیت آموزش دختران انتقاد کرده و آن را «خطری برای آینده خراسان‌افغانستان» خوانده، اما این مواضع بیش از آن‌که اقدامی مؤثر تلقی شوند، بیشتر به سطح اظهارات رسانه‌ای باقی مانده‌اند.
عدم وجود برنامه، فقدان فشار سیاسی واقعی بر گروه طالبان، غیبت در حمایت از مبارزات مدنی، سیاسی و نظامی، و همچنین استفاده ابزاری از تصویر دخترش، همه نشانگر رویکردی محافظه‌کارانه و نمادین است که با شعارهای پیشروانه تناسب ندارد.
حضور درخانی کرزی در کنار پدرش، در فضای سرکوب‌گر و مردانه سیاست امروز خراسان‌افغانستان، می‌تواند برای بسیاری الهام‌بخش یا نشانه‌ای از مقاومت خاموش باشد. اما این تصویر، در فقدان برنامه مدنی، سیاسی و نظامی، بدون اقدام ساختاری و در سایه سکوت‌های معنادار کرزی، رنگی تبلیغاتی و ابزاری به خود می‌گیرد.
روی هم رفته باید گفت که حامد کرزی اگر واقعاً به دنبال حمایت از حقوق زنان و دختران است، باید فراتر از نمادسازی و دیپلماسی خاموش، گام‌های عملی، ساختاری و پایدار بردارد. در غیر این‌صورت، او در برگشت گروه طالبان بر قدرت در خراسان‌افغانستان نقش عمده داشت و در حقیقت کرزی شریک وضعیت است که گروه طالبان بر زنان و دختران خراسان‌افغانستان حاکم ساخته است و حال منتقدان وضعیت فعلی در کشور حق دارند بپرسند:«آیا این حضور دختر کرزی در محافل سیاسی، بیشتر نمایش است یا نشانه‌ی تعهد واقعی؟»
