نگارنده: مانی فرهمند
مقدمه
رادیو یکی از ابزارهای بسیار مهم ارتباطات مدرن به حساب می‌رود که پیدایش آن انقلابی را برای تعیم معلومات و گسترش جهانی شدن داشته است. این ابزار ساده و کم مصرف بیشترین تاثیر گزاری را بر تحول و توسعه تکنولوژی ارتباطات بازی نموده است. قبل از پیدایش رادیو، اطلاع‌رسانی و کار رسانه‌ای به روش‌های مختلفی انجام می‌شد که برخی از مهمترین آنها عبارتند از:
۱) شهرآگهی‌ها و جارچی‌ها: در گذشته، جارچی‌ها یا منادیان عمومی در خیابان‌ها و میدان‌های شهر می‌گشتند و اخبار، اعلانات رسمی و دستورات حکومتی را با صدای بلند به مردم اطلاع می‌دادند. این روش یکی از قدیمی‌ترین روش‌های اطلاع‌رسانی بود.
۲) نوشتار و چاپ: با اختراع چاپ توسط یوهانس گوتنبرگ در قرن پانزدهم، کتاب‌ها، روزنامه‌ها و نشریات به ابزارهای مهم اطلاع‌رسانی تبدیل شدند. روزنامه‌ها به‌ویژه از قرن هفدهم به بعد نقش مهمی در انتشار اخبار و اطلاعات ایفا کردند.
۳) تلگراف: در قرن نوزدهم، اختراع تلگراف توسط ساموئل مورس انقلابی در ارتباطات ایجاد کرد. تلگراف امکان ارسال پیام‌های متنی را در فواصل دور فراهم کرد و برای اولین بار اخبار به سرعت در سراسر جهان منتشر می‌شد.
۴) نامه‌های پستی: سیستم پستی یکی از روش‌های قدیمی برای ارسال اخبار و اطلاعات بود. نامه‌ها و بسته‌های پستی از طریق شبکه‌های پستی بین شهرها و کشورها جابه‌جا می‌شدند.
۵) اعلان‌های عمومی: در مکان‌های عمومی مانند کلیساها، مساجد، بازارها و میدان‌ها، اعلان‌های مهم روی تابلوها نصب یا به صورت شفاهی اعلام می‌شد.
۶) نشانه‌های بصری: در برخی موارد، از نشانه‌های بصری مانند دود، آتش، پرچم‌ها یا نور برای ارسال پیام‌های سریع استفاده می‌شد. به‌عنوان مثال، در جنگ‌ها یا برای هشدارهای اضطراری از این روش‌ها استفاده می‌کردند.
۷) سخنرانی‌های عمومی: رهبران سیاسی، مذهبی و اجتماعی از طریق سخنرانی‌های عمومی در میادین یا اجتماعات بزرگ، پیام‌های خود را به مردم منتقل می‌کردند.
۸) تمبر و اعلامیه‌های رسمی: حکومت‌ها و نهادهای رسمی از اعلامیه‌های چاپی یا دست‌نویس برای اطلاع‌رسانی به مردم استفاده می‌کردند. این اعلامیه‌ها در مکان‌های عمومی نصب یا توزیع می‌شدند.
هر یک از این روش‌ها با محدودیت‌هایی مانند سرعت پایین انتقال اطلاعات یا دسترسی محدود به مخاطبان مواجه بودند، اما به‌مرور با پیشرفت فناوری، روش‌های ارتباطی بهبود یافتند و رادیو به عنوان یک ابزار قدرتمند در اوایل قرن بیستم جایگزین بسیاری از این روش‌ها شد.
روز جهانی رادیو همه ساله در سیزدهم فبروری در کشورهای مختلف تجلیل می‌شود. نهادهای حامی خبرنگاران می‌گویند همه مردم در خراسان/افغانستان به رسانه‌های تصویری و یا شبکه‌های اجتماعی دسترسی ندارند و به دلیل سرکوب آزادی رسانه‌ها، نمی‌توانند اطلاعات موثق و بی‌طرفانه را به دست آورند.
سازمان حمایت از خبرنگاران که در خارج از خراسان/افغانستان فعالیت می‌کند، رادیو را یکی از تاثیرگذارترین ابزارهای ارتباطی در سطح جهان خوانده و گفته است که این وسیله در مناطق روستایی و دورافتاده خراسان/افغانستان «منبع بی‌بدیل» برای ارائه اطلاعات و آگاهی مردم است.
براساس آمار نهادهای خبرنگاری، تا پیش از برگشت گروه طالبان به قدرت در سال ۲۰۲۱، حدود ۳۰۰ دستگاه رادیویی در خراسان/افغانستان فعالیت داشتند.
اهمیت و جایگاه رادیو
روز جهانی رادیو که هر ساله در ۱۳ فوریه (۲۴ بهمن) گرامی داشته می‌شود، توسط سازمان یونسکو (سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد) و مجمع عمومی سازمان ملل متحد به رسمیت شناخته شده است. این روز به‌منظور بزرگداشت نقش رادیو به عنوان یک رسانه قدرتمند در اطلاع‌رسانی، آموزش، سرگرمی و تقویت جوامع در سراسر جهان ایجاد شده است.
رادیو یک سیستم ارتباطی است که از امواج الکترومغناطیسی برای انتقال اطلاعات مانند صدا، موسیقی، اخبار و دیگر انواع داده‌ها استفاده می‌کند. این امواج می‌توانند در هوا یا خلاء منتشر شوند و توسط دستگاه‌های گیرنده رادیویی دریافت و به صدا یا داده‌های قابل فهم تبدیل شوند.
رادیو به عنوان یک رسانه جمعی، نقش مهمی در اطلاع‌رسانی، سرگرمی و آموزش ایفا می‌کند و در بسیاری از نقاط جهان به عنوان یک ابزار ارتباطی ضروری شناخته می‌شود. این دستگاه توسط گوگلیلمو مارکونی در اواخر قرن نوزدهم میلادی اختراع شده است. مارکونی یک مخترع ایتالیایی بود که در سال ۱۸۹۵ اولین دستگاه رادیویی را در ایتالیا ساخت و از آن زمان به بعد، توسعه‌ی رادیو و امکانات ارتباطات بی‌سیم به عنوان یکی از مهمترین نوآوری‌های تکنولوژیکی شناخته شده است.
هدف از اختراع رادیو ارتباط از راه دور بود. رادیو به افراد اجازه می‌داد تا بدون نیاز به سیم‌های فیزیکی، اطلاعات و پیام‌ها را از طریق امواج رادیویی منتقل کنند. این اختراع به ویژه در زمینه‌های نظامی، دریانوردی، و بعدها در پخش سرگرمی و اطلاع‌رسانی عمومی بسیار مؤثر واقع شد.
رادیو به دو شکل اصلی وجود دارد نخست) رادیوی آنالوگ که این نوع رادیو از امواج آنالوگ برای انتقال صدا استفاده می‌کند. امواج رادیویی با تغییر فرکانس یا دامنه، اطلاعات صوتی را منتقل می‌کنند. این روش قدیمی‌ترین و رایج‌ترین نوع رادیو است. و دوم) رادیوی دیجیتال که در این نوع رادیو، اطلاعات صوتی به صورت دیجیتال کدگذاری می‌شوند و سپس از طریق امواج رادیویی منتقل می‌شوند. رادیوی دیجیتال کیفیت صدای بهتری ارائه می‌دهد و می‌تواند داده‌های اضافی مانند متن یا تصویر را نیز انتقال دهد.
اختراع رادیو اهداف متعددی داشت که مهمترین آنها این است که ارتباط بی‌سیم به رادیو امکان انتقال اطلاعات و پیام‌ها را بدون نیاز به سیم فراهم کرد. این موضوع به ویژه در مناطق دورافتاده یا شرایطی که استفاده از خطوط تلگراف ممکن نبود، بسیار مفید بود.
همچنان پخش اطلاعات و اخبار رادیو که به سرعت به یک ابزار مهم برای پخش اخبار، اطلاعات و برنامه‌های آموزشی تبدیل شد. این امکان به مردم اجازه می‌داد تا به سرعت از رویدادهای جهانی و محلی مطلع شوند. هم چنان رادیو به عنوان یک رسانه سرگرمی، برنامه‌های موسیقی، نمایش‌های رادیویی و دیگر محتواهای تفریحی را به مخاطبان عرضه کرد. کاربردهای نظامی و امنیتی که در زمان جنگ‌ها، رادیو به عنوان یک ابزار ارتباطی حیاتی برای هماهنگی نیروها و انتقال دستورات استفاده می‌شد. و پیشرفت فناوری که اختراع رادیو گامی مهم در پیشرفت فناوری‌های ارتباطی بود و راه را برای توسعه تلویزیون، رادار و دیگر فناوری‌های بی‌سیم هموار کرد.
به طور کلی، رادیو نقش مهمی در تحول ارتباطات جهانی و دسترسی به اطلاعات ایفا کرد و تأثیر عمیقی بر جامعه و فرهنگ گذاشت. اما در اینجا کوتاه به دلایل اهمیت روز جهانی رادیو پرداخته شده است:
۱. تأکید بر نقش رادیو به عنوان رسانه‌ای فراگیر: رادیو به دلیل نیاز نداشتن به زیرساخت‌های پیچیده و هزینه کم، در مناطق دورافتاده و محروم نیز قابل دسترسی است. و همچنان با توجه به فراگیری جهانی بودن رادیو به زبان‌ها و فرهنگ‌های مختلف برنامه‌های خود را ارائه می‌دهد و به همه اقشار جامعه، از جمله افراد بی‌سواد، دسترسی دارد.
۲. اهمیت رادیو در اطلاع‌رسانی و آموزش: اخبار فوری که توسط رادیو به عنوان یک ابزار سریع و قابل اعتماد، در مواقع بحران و بلایای طبیعی نقش حیاتی در اطلاع‌رسانی ایفا می‌کند. همچنان برنامه‌های آموزشی در بسیاری از کشورها، رادیو به عنوان ابزاری برای آموزش و افزایش آگاهی عمومی، به‌ویژه در مناطق محروم، استفاده می‌شود.
۳. تقویت تنوع فرهنگی و زبانی: حفظ زبان‌ها و فرهنگ‌ها در رادیو که برنامه‌هایی به زبان‌های محلی و اقلیتی ارائه می‌دهد و به حفظ و ترویج تنوع فرهنگی کمک می‌کند. و به همین ترتیب گفت‌وگوی بین‌فرهنگی که رادیو را به عنوان پلی برای ارتباط بین فرهنگ‌ها و جوامع مختلف تبدیل می‌کند.
۴. رادیو به عنوان ابزاری برای دموکراسی و آزادی بیان: تقویت مشارکت عمومی که توسط رادیو به مردم این امکان را می‌دهد تا در بحث‌های عمومی شرکت کنند و صدای خود را به گوش دیگران برسانند. همچنان حمایت از آزادی بیان طوری که در بسیاری از کشورها، رادیو به عنوان یکی از معدود رسانه‌های مستقل، به دفاع از آزادی بیان و حقوق بشر می‌پردازد.
۵. اهمیت رادیو در شرایط بحران: ارتباطات اضطراری در مواقع بحرانی مانند جنگ‌ها، بلایای طبیعی یا بیماری‌های همه‌گیر، رادیو به عنوان یک ابزار ارتباطی حیاتی عمل می‌کند. و همچنان اطمینان و اعتماد به رادیو به دلیل قابلیت اطمینان و دسترسی آسان، در شرایط بحرانی به عنوان منبع اصلی اطلاعات مورد اعتماد مردم است.
۶. تأکید بر نوآوری و تطبیق‌پذیری رادیو: رادیو با ظهور فناوری‌های دیجیتال، شکل جدیدی به خود گرفته است. رادیوهای اینترنتی و پادکست‌ها امکان دسترسی به محتوای رادیویی را در سراسر جهان فراهم کرده‌اند. و به دلیل تطبیق‌پذیری و انعطاف‌پذیری، توانسته است خود را با تغییرات فناوری و نیازهای مخاطبان تطبیق دهد.
۷. گرامیداشت تاریخ و تأثیر رادیو: رادیو به عنوان یکی از قدیمی‌ترین رسانه‌های جمعی، نقش مهمی در تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جهان ایفا کرده است. همچنان از پخش اخبار جنگ‌های جهانی تا پخش موسیقی و برنامه‌های سرگرمی، رادیو تأثیر عمیقی بر زندگی مردم داشته است.
۸. تشویق به توسعه و حمایت از رادیو: روز جهانی رادیو به حمایت از رادیوهای محلی و مستقل که نقش مهمی در جوامع خود ایفا می‌کنند، می‌پردازد. این روز فرصتی برای آموزش و توسعه ظرفیت‌های حرفه‌ای در صنعت رادیو است.
روز جهانی رادیو به‌منظور بزرگداشت نقش رادیو به عنوان یک رسانه فراگیر، قدرتمند و تأثیرگذار در جهان ایجاد شده است. این روز اهمیت رادیو را در اطلاع‌رسانی، آموزش، تقویت جوامع، حفظ تنوع فرهنگی و حمایت از آزادی بیان برجسته می‌کند. همچنین، این روز فرصتی برای تأکید بر نوآوری‌ها و تطبیق‌پذیری رادیو در عصر دیجیتال و تشویق به حمایت از این رسانه مهم است.
تاثیر‌گزاری رادیو بر توسعه و تحولات جوامع
تأثیر رادیو تا به امروز بسیار گسترده و متنوع بوده است این فرایند از نحوه ارتباطات رادیو انقلابی که در ارتباطات ایجاد کرده و امکان ارتباط سریع و بی‌سیم را فراهم آورده است. این تکنولوژی در موارد اضطراری، ناوبری هوایی و دریایی، و ارتباطات نظامی بسیار حیاتی بوده است. همچنان رادیو یکی از اولین رسانه‌های جمعی بوده که اخبار، اطلاعات، و برنامه‌های آموزشی را به مردم در سراسر جهان ارائه داده است. این امر به ویژه در مناطقی که دسترسی به تلویزیون یا اینترنت محدود است، بسیار مهم بوده.
یکی از موارد دیگر این بود که رادیو به عنوان یک منبع سرگرمی با پخش موسیقی، داستان‌ها، نمایش‌های رادیویی و مسابقات شناخته شده است. این تأثیر به ایجاد فرهنگ‌های موسیقی و ادبی کمک کرده است. و در کنار آن رادیو بستری برای تبلیغات شده که تأثیر عمیقی بر تجارت و اقتصاد داشته است. تبلیغات رادیویی به کسب‌وکارها کمک کرده تا محصولات و خدمات خود را به مخاطبان گسترده‌تری معرفی کنند.
تأثیرات اجتماعی و فرهنگی رادیو به عنوان یک ابزار قدرتمند در شکل‌دهی به افکار عمومی، ترویج زبان‌ها و فرهنگ‌ها، و ایجاد حس همبستگی ملی یا جهانی عمل کرده است. و توسعه رادیو به پیشرفت‌های بسیاری در زمینه تکنولوژی ارتباطات منجر شده، از جمله تلویزیون، تلفن همراه و اینترنت بی‌سیم. علیرغم وجود رسانه‌های جدیدتر و پیشرفته‌تر، رادیو همچنان نقش مهمی در زندگی روزمره و اطلاع‌رسانی دارد، به ویژه در مناطق روستایی یا در هنگام بحران‌های طبیعی یا اجتماعی.
رادیو از زمان اختراع تا به امروز تأثیرات گسترده‌ای بر جنبه‌های مختلف زندگی بشر داشته است. برخی از مهمترین تأثیرات آن عبارتند از:
۱. تحول در ارتباطات: رادیو امکان انتقال سریع اطلاعات و اخبار را در سطح جهانی فراهم کرد و مرزهای جغرافیایی را درنوردید. این ابزار در مناطقی که دسترسی به تلگراف یا تلفن ممکن نبود، رادیو به عنوان یک ابزار ارتباطی حیاتی عمل کرد.
۲. تأثیرات اجتماعی و فرهنگی: رادیو برنامه‌های آموزشی، اخبار و محتوای فرهنگی را به گوش مردم رساند و به افزایش آگاهی عمومی کمک کرد. برنامه‌های رادیویی به ویژه در جوامع محلی و ملی، حس هویت و تعلق را تقویت کردند. همچنان رادیو به بخشی از زندگی روزمره مردم تبدیل شد و بر عادات شنیداری و سرگرمی‌ها تأثیر گذاشت.
۳. تأثیرات سیاسی: رادیو به عنوان ابزاری قدرتمند برای تبلیغات سیاسی و انتشار ایدئولوژی‌ها مورد استفاده قرار گرفت. به عنوان مثال، در جنگ‌های جهانی، رادیو برای بسیج افکار عمومی و انتشار پیام‌های حکومتی استفاده شد. همچنان در برخی موارد، رادیو به عنوان ابزاری برای آگاهی‌بخشی و تشویق مشارکت سیاسی عمل کرده است.
۴. تأثیرات اقتصادی: رادیو به عنوان یک رسانه تبلیغاتی قدرتمند، به رشد کسب‌وکارها و صنایع کمک کرد. صنعت رادیو مشاغل زیادی در زمینه‌های تولید محتوا، فنی و مدیریتی ایجاد کرد.
۵. تأثیرات فناوری: اختراع رادیو راه را برای توسعه فناوری‌های دیگر مانند تلویزیون، رادار و ارتباطات ماهواره‌ای هموار کرد. رادیو در مواقع بحران مانند بلایای طبیعی یا جنگ‌ها، به عنوان یک ابزار حیاتی برای هماهنگی و نجات جان انسان‌ها عمل کرده است.
۶. تأثیرات سرگرمی: رادیو به هنرمندان اجازه داد تا موسیقی خود را به مخاطبان گسترده‌تری معرفی کنند و صنعت موسیقی را متحول کرد. نمایش‌های رادیویی به عنوان یک فرم هنری جدید، مخاطبان زیادی را جذب کردند.
۷. تأثیرات امروزی: با وجود ظهور اینترنت و تلویزیون، رادیو همچنان به حیات خود ادامه داده و با فناوری‌های دیجیتال ادغام شده است. پادکست‌ها و رادیوهای اینترنتی نمونه‌هایی از این تحول هستند. رادیوهای آنلاین امکان دسترسی به محتوای رادیویی را در سراسر جهان فراهم کرده‌اند.
در کل، رادیو نه تنها به عنوان یک ابزار ارتباطی، بلکه به عنوان یک نیروی تأثیرگذار در تحولات اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و فناوری نقش مهمی ایفا کرده است. اهمیتی که مردم به رادیو می‌دهند با گذشت زمان و بسته به منطقه جغرافیایی و شرایط اجتماعی و فناوری متفاوت بوده است. لذا میزان اهمیت مردم به رادیو در طول تاریخ متفاوت بوده و به عوامل مختلفی مانند دوره تاریخی، منطقه جغرافیایی، دسترسی به فناوری‌های جایگزین و نیازهای اجتماعی بستگی دارد.
دوره طلایی رادیو که در اوایل قرن بیستم تنها رسانه جمعی به عنوان یک نوآوری انقلابی، بسیار مورد توجه قرار گرفت. در اوایل قرن بیستم، رادیو یکی از معدود رسانه‌های جمعی بود که مردم می‌توانستند از طریق آن به اخبار، موسیقی و سرگرمی دسترسی داشته باشند. به همین دلیل، رادیو به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره تبدیل شد.
در دهه‌های ۲۰ و ۳۰، رادیو تبدیل به مرکز سرگرمی و اطلاع‌رسانی شد و خانواده‌ها به دور آن جمع می‌شدند. این دوره را می‌توان اوج اهمیت رادیو دانست. خانواده‌ها دور رادیو جمع می‌شدند تا به برنامه‌های محبوب مانند نمایش‌های رادیویی، اخبار و موسیقی گوش دهند. این موضوع رادیو را به یک ابزار مهم برای تقویت پیوندهای خانوادگی تبدیل کرد. در طول جنگ‌های جهانی، رادیو به عنوان منبع اصلی اطلاع‌رسانی درباره اخبار جنگ و تحولات جهانی مورد توجه قرار گرفت. مردم برای دریافت آخرین اطلاعات به رادیو اعتماد می‌کردند. در ادامه دولت‌ها از رادیو برای بسیج افکار عمومی و تقویت روحیه مردم استفاده می‌کردند. این موضوع اهمیت رادیو را در زندگی مردم افزایش داد.
در دهه‌های ۴۰ تا ۷۰ با ورود تلویزیون، رادیو بخشی از اهمیت خود را از دست داد اما همچنان به عنوان یک منبع اصلی برای اخبار، موسیقی، و برنامه‌های زنده باقی ماند. رادیوهای اتومبیل و رادیوهای جیبی نیز محبوبیت زیادی پیدا کردند. در دهه‌های ۸۰ تا ۹۰ با ظهور کاست‌ها، سی‌دی‌ها، و سپس اینترنت، اهمیت رادیو به عنوان منبع اصلی سرگرمی کاهش یافت، اما همچنان برای اخبار و موسیقی محلی و زنده مورد توجه بود.
رادیو در خودروها که با گسترش استفاده از خودروهای شخصی، رادیو به یک همراه همیشگی در سفرها تبدیل شد و اهمیت خود را در زندگی روزمره حفظ کرد. در مناطق دورافتاده یا در حال توسعه که دسترسی به تلویزیون یا اینترنت محدود بود، رادیو همچنان به عنوان یک ابزار ارتباطی و اطلاع‌رسانی حیاتی باقی ماند. و در برخی کشورها، رادیو برای ارائه برنامه‌های آموزشی و افزایش آگاهی عمومی استفاده می‌شد.
در کل، اهمیت رادیو برای مردم در طول تاریخ تغییر کرده است، اما به دلیل دسترسی آسان، هزینه کم و قابلیت‌های منحصر به فرد، همچنان جایگاه خود را در زندگی بسیاری از افراد حفظ کرده است.
رادیو در زمان کنونی
امروزه رادیو هنوز به عنوان یک رسانه مهم برای اطلاع‌رسانی، به‌ویژه در مناطق روستایی یا در زمان‌های بحران، دیده می‌شود. رادیوی اینترنتی و پادکست‌ها نیز نشان از تحول و ادامه اهمیت رادیو دارند، اگرچه شکل و ماهیت آن تغییر کرده است. در برخی کشورها، رادیو هنوز یکی از اصلی‌ترین رسانه‌های خبری و سرگرمی است. بنابراین، اهمیت رادیو از نظر تاریخی و اجتماعی بسیار بالا بوده و هنوز هم در بسیاری از جوامع نقش مهمی ایفا می‌کند، اگرچه ممکن است شکل استفاده از آن تغییر کرده باشد.
با ظهور اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های استریمینگ، اهمیت رادیو به عنوان رسانه اصلی کاهش یافت. با این حال، رادیو همچنان در برخی زمینه‌ها مانند اخبار فوری، برنامه‌های محلی و پخش موسیقی نقش مهمی ایفا می‌کند. رادیو با ادغام با فناوری‌های دیجیتال، شکل جدیدی به خود گرفته است. پادکست‌ها و رادیوهای اینترنتی مخاطبان جدیدی را جذب کرده‌اند. در مواقع بحران مانند بلایای طبیعی یا قطعی اینترنت، رادیو همچنان به عنوان یک ابزار ارتباطی قابل اعتماد مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنان برخی از مردم، به ویژه علاقه‌مندان به موسیقی، اخبار محلی یا برنامه‌های تخصصی، همچنان به رادیو اهمیت می‌دهند.
در عصر دیجیتال و با وجود فناوری‌های پیشرفته‌تری مانند اینترنت، شبکه‌های اجتماعی، پلتفرم‌های استریمینگ و تلویزیون، رادیو همچنان اهمیت خود را در برخی زمینه‌ها حفظ کرده است. در زیر به برخی از جنبه‌های اهمیت رادیو در دنیای امروز اشاره می‌کنیم:
۱. دسترسی آسان و کم‌هزینه: نیاز به تجهیزات ساده نظیر رادیو که تنها به یک دستگاه گیرنده ساده نیاز دارد و نیازی به اینترنت یا اشتراک‌های گران‌قیمت ندارد. به ویژه مناسب برای مناطق محروم که در مناطق دورافتاده یا در حال توسعه که دسترسی به اینترنت یا تلویزیون محدود است، رادیو همچنان یک ابزار ارتباطی و اطلاع‌رسانی حیاتی محسوب می‌شود.
۲. اطلاع‌رسانی فوری: اخبار و رویدادهای اضطراری که با رادیو به دلیل سرعت بالای پخش می‌شود، یکی از بهترین ابزارها برای اطلاع‌رسانی فوری در مورد اخبار مهم، بلایای طبیعی یا شرایط بحرانی است. همچنان قابلیت اطمینان به ویژه در مواقعی که اینترنت یا برق قطع می‌شود، رادیوهای باتری‌خور یا دستی همچنان قابل استفاده هستند.
۳. برنامه‌های محلی و تخصصی: که با اخبار و رویدادهای محلی رادیوهای محلی اغلب به مسائل و رویدادهای محلی می‌پردازند که ممکن است در رسانه‌های بزرگتر پوشش داده نشوند. همچنان برنامه‌های تخصصی برخی رادیوها در زمینه‌هایی مانند موسیقی، ورزش، فرهنگ و آموزش ارائه می‌دهند که مخاطبان خاص خود را دارند.
۴. سرگرمی و موسیقی: رادیو همچنان یکی از محبوب‌ترین رسانه‌ها برای پخش موسیقی است، به ویژه در خودروها یا محیط‌های کاری. همچنان برخی برنامه‌های رادیویی مانند نمایش‌های کمدی، مصاحبه‌ها و برنامه‌های تعاملی همچنان طرفداران خود را دارند.
۵. رادیوهای اینترنتی و پادکست‌ها: رادیو با ظهور اینترنت، شکل جدیدی به خود گرفته است. رادیوهای اینترنتی و پادکست‌ها امکان دسترسی به محتوای رادیویی را در سراسر جهان فراهم کرده‌اند. ازین رو پادکست‌ها و رادیوهای اینترنتی مخاطبان جدیدی را جذب کرده‌اند و به افراد اجازه می‌دهند تا برنامه‌ها را در هر زمان و مکان گوش دهند.
۶. کاربردهای آموزشی: در برخی کشورها، رادیو برای ارائه برنامه‌های آموزشی به ویژه در مناطق محروم استفاده می‌شود. رادیو می‌تواند به افزایش آگاهی در مورد مسائل اجتماعی، بهداشتی و محیط زیستی کمک کند.
۷. کاربردهای تجاری و تبلیغاتی: رادیو همچنان یک ابزار موثر برای تبلیغات محلی است، به ویژه برای کسب‌وکارهای کوچک و متوسط. تبلیغات رادیویی نسبت به تلویزیون یا اینترنت هزینه کمتری دارد و برای بسیاری از کسب‌وکارها مقرون‌به‌صرفه است.
۸. اهمیت در شرایط بحران: در مواقع بحران مانند زلزله، سیل یا جنگ، رادیو به عنوان یک ابزار ارتباطی قابل اعتماد برای اطلاع‌رسانی و هماهنگی استفاده می‌شود.
با این حال، میزان اهمیت رادیو در هر جامعه‌ای می‌تواند متفاوت باشد، بسته به دسترسی به فناوری‌های جدید، سطح توسعه‌یافتگی رسانه‌های دیگر و علایق فرهنگی مردم. بنابرین اگرچه رادیو دیگر مانند گذشته تنها رسانه جمعی نیست، اما به دلیل دسترسی آسان، هزینه کم، قابلیت اطمینان و تطبیق‌پذیری با فناوری‌های جدید، همچنان اهمیت خود را در زندگی بسیاری از افراد حفظ کرده است. رادیو به ویژه در زمینه‌هایی مانند اطلاع‌رسانی فوری، برنامه‌های محلی، سرگرمی و شرایط بحرانی، جایگاه ویژه‌ای دارد.
پیدایش رادیو در خراسان/افغانستان
رادیو در خراسان/افغانستان در سال ۱۳۰۷ خورشیدی (۱۹۲۸ میلادی) تأسیس شد. این ابتکار توسط امان‌الله پادشاه وقت خراسان/افغانستان، انجام گرفت. شاه امان‌الله که ظاهراً به مدرنیزه کردن خراسان/افغانستان علاقه‌مند بود، رادیو را به عنوان بخشی از برنامه‌های اصلاحات خود برای پیشرفت کشور و افزایش آگاهی عمومی معرفی کرد. هدف از ایجاد رادیو، اطلاع‌رسانی، آموزش و گسترش فرهنگ و آگاهی در میان مردم بود. در ابتدا، برنامه‌های رادیو شامل اخبار، موسیقی محلی و برنامه‌های آموزشی بود. در دهه‌های بعد، رادیو خراسان/افغانستان به تدریج گسترش یافت و به یکی از مهمترین رسانه‌های جمعی در کشور تبدیل شد.در طول جنگ‌ها و بحران‌های مختلف، رادیو نقش مهمی در اطلاع‌رسانی و حفظ ارتباط با مردم ایفا کرد.
امروزه رادیو خراسان/افغانستان همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهد و برنامه‌های متنوعی در زمینه‌های خبری، فرهنگی، آموزشی و سرگرمی ارائه می‌کند. رادیو خراسان/افغانستان به عنوان یکی از قدیمی‌ترین رسانه‌های کشور، نقش مهمی در تاریخ معاصر خراسان/افغانستان داشته و همچنان به عنوان یک ابزار ارتباطی و فرهنگی مهم باقی مانده است.
تاریخ رادیو در خراسان/افغانستان پر از فراز و نشیب بوده که با تحولات سیاسی، اجتماعی و فنی کشور همراه شده است. رادیو کابل در این زمان با دو فرستنده ۴۰۰ واتی از شرکت آلمانی تلفونکن فعالیت خود را آغاز کرد. در دوره امیر حبیب‌الله کلکانی در سال (۱۳۰۸-۱۳۰۹ هجری شمسی) فعالیت رادیو به دلایل بحرانی شدن وضعیت امنیتی و اجتماعی مدتی طور کامل متوقف شد. اما در سال ۱۳۲۰ هجری شمسی (۱۹۴۱ میلادی) دوباره با تلاش‌های محمد نعیم خان و با نصب دستگاه‌های جدید و فرستنده‌های قوی‌تر، رادیو خراسان/افغانستان فعالیت خود را از سر گرفت.
در دهه‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ هجری شمسی، رادیو خراسان/افغانستان توسعه یافت و برنامه‌های متنوعی از جمله برنامه‌های فرهنگی، هنری، اخبار و آموزشی پخش می‌کرد. در این دوره، رادیو تبدیل به بخشی از زندگی روزمره مردم شد. با آغاز جنگ‌های داخلی در دهه ۱۳۷۰ و سپس حکومت گروه طالبان (۱۳۷۵-۱۳۸۰ هجری شمسی)، رادیو تحت محدودیت‌های شدید قرار گرفت. گروه طالبان برنامه‌ها را محدود به محتوای دینی و اطلاع‌رسانی محدود کردند و بسیاری از برنامه‌های سرگرمی و فرهنگی را متوقف کردند.
با سقوط گروه طالبان در سال ۱۳۸۰ هجری شمسی (۲۰۰۱ میلادی)، رادیو دوباره به عنوان یک رسانه آزادتر شروع به فعالیت کرد. با ورود سازمان‌های بین‌المللی و کمک‌های جهانی، تعداد رادیوهای محلی و خصوصی افزایش یافت و برنامه‌های متنوعی شروع به پخش کردند.
متاسفانه با بازگشت گروه طالبان به قدرت در سال ۱۴۰۰ هجری شمسی (۲۰۲۱ میلادی)، دوباره محدودیت‌هایی بر رسانه‌ها از جمله رادیو وضع شده است، هرچند که رادیو همچنان یک منبع مهم اطلاعات و سرگرمی برای مردم خراسان/افغانستان باقی مانده است.
این فراز و نشیب‌ها نشان‌دهنده تأثیر گسترده تحولات سیاسی و اجتماعی بر رسانه‌های جمعی در خراسان/افغانستان است. بر اساس اطلاعات موجود در وب و پست‌های یافت شده در شبکه‌های اجتماعی تعداد رسانه‌های فعال در خراسان/افغانستان حدود ۳۷۰ رسانه ذکر شده است. در میان این رسانه‌ها، تعداد ۲۳۴ رادیو به طور خاص اشاره شده است. با این حال، این ارقام ممکن است در طول زمان به دلیل تحولات سیاسی، اقتصادی و امنیتی تغییر کنند.
از زمان بازگشت گروه طالبان به قدرت در اوت ۲۰۲۱، رسانه‌ها با محدودیت‌های شدیدی مواجه شده‌اند. گزارش‌هایی از سرکوب آزادی بیان، تعطیلی رسانه‌ها و محدودیت‌ها برای خبرنگاران، به‌ویژه زنان، وجود دارد. برخی رسانه‌ها مجبور به توقف فعالیت شده‌اند یا با محدودیت‌های شدیدی در برنامه‌سازی مواجه هستند. گاهی نیز با وجود این محدودیت‌ها، رادیوها و دیگر رسانه‌ها همچنان به عنوان منابع مهم برای اطلاع‌رسانی و سرگرمی در خراسان/افغانستان عمل می‌کنند. در مناطق روستایی و جاهایی که دسترسی به اینترنت یا تلویزیون محدود است، رادیو به خصوص اهمیت دارد.
بسیاری از رسانه‌ها با چالش‌های مالی روبرو هستند، چرا که تبلیغات کاهش یافته و حمایت‌های مالی بین‌المللی کمتر شده است. این وضعیت باعث شده برخی رسانه‌ها به دلیل مشکلات اقتصادی تعطیل شوند. با محدودیت‌های رسانه‌های سنتی، برخی از خبرنگاران و رسانه‌ها به سمت پلتفرم‌های آنلاین و شبکه‌های اجتماعی روی آورده‌اند تا بتوانند اطلاعات را منتشر کنند. این امر تا حدودی جایگزینی برای رسانه‌های سنتی شده است.
به طور کلی، جایگاه رسانه‌ها در خراسان/افغانستان در حال حاضر با چالش‌های بزرگی روبرو است، اما همچنان تلاش می‌کنند تا نقش خود را در اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی ایفا کنند. وضعیت رسانه‌ها، به‌ویژه رادیو، در خراسان/افغانستان پس از تسلط گروه طالبان در اوت ۲۰۲۱ دستخوش تغییرات قابل توجهی شده است.
در زیر به بررسی وضعیت فعلی رسانه‌ها و رادیو در خراسان/افغانستان می‌پردازیم:
۱. وضعیت کلی رسانه‌ها در خراسان/افغانستان: پس از تسلط گروه طالبان، بسیاری از رسانه‌های مستقل یا تعطیل شدند یا با محدودیت‌های شدید مواجه شدند. گروه طالبان بر محتوای رسانه‌ها نظارت دقیق دارند و هرگونه انتقاد از حکومت یا انتشار اطلاعاتی که با خط‌مشی آنها مغایرت داشته باشد، ممنوع است. بر اساس گزارش‌ها، بیش از ۴۰ درصد از رسانه‌های خراسان/افغانستان پس از تسلط گروه طالبان تعطیل شده‌اند. بسیاری از روزنامه‌ها، تلویزیون‌ها و رادیوهای محلی به دلیل فشارهای مالی و امنیتی فعالیت خود را متوقف کرده‌اند. صدها روزنامه‌نگار و کارمند رسانه‌ای خراسان/افغانستان به دلیل تهدیدات امنیتی و محدودیت‌های شغلی، کشور را ترک کرده‌اند.
۲. وضعیت رادیو در خراسان/افغانستان: با وجود محدودیت‌ها، رادیو همچنان یکی از مهمترین رسانه‌ها در خراسان/افغانستان است، به‌ویژه در مناطق روستایی و دورافتاده که دسترسی به اینترنت یا تلویزیون محدود است. پیش از تسلط گروه طالبان، بیش از ۲۰۰ رادیوی محلی و ملی در خراسان/افغانستان فعال بودند. پس از تسلط گروه طالبان، بسیاری از این رادیوها یا تعطیل شده‌اند یا با محدودیت‌های شدید مواجه هستند.
در کنار آن رادیوها مجاز به پخش محتوایی هستند که با قوانین و ارزش‌های گروه طالبان مطابقت داشته باشد. پخش موسیقی، برنامه‌های سرگرمی و برخی برنامه‌های فرهنگی ممنوع شده است. همزمان با آن بیشتر برنامه‌های رادیویی به اخبار رسمی، برنامه‌های مذهبی و تبلیغات دولتی محدود شده‌اند.
۳. چالش‌های پیش روی رادیو و رسانه‌ها: بسیاری از رادیوها به دلیل کاهش حمایت مالی و کاهش درآمد تبلیغاتی با مشکلات مالی مواجه هستند. گروه طالبان بر محتوای رادیوها نظارت دقیق دارند و هرگونه انحراف از خط‌مشی آنها می‌تواند به تعطیلی رسانه منجر شود. روزنامه‌نگاران و کارکنان رسانه‌ها اغلب با تهدیدات امنیتی مواجه هستند و بسیاری از آنها مجبور به سکوت یا ترک شغل خود شده‌اند.
۴. آینده رسانه‌ها و رادیو در خراسان/افغانستان: در شرایط فعلی، رسانه‌ها و رادیوها برای ادامه فعالیت خود مجبور به همکاری با حکومت گروه طالبان هستند. با توجه به محدودیت‌ها، تنوع محتوایی در رسانه‌ها به شدت کاهش یافته است. رادیو همچنان به عنوان یک ابزار مهم برای اطلاع‌رسانی و آموزش در مناطق دورافتاده باقی خواهد ماند، اما محتوای آن تحت کنترل شدید خواهد بود.
وضعیت رسانه‌ها، به‌ویژه رادیو، در خراسان/افغانستان پس از تسلط گروه طالبان با چالش‌های جدی مواجه شده است. اگرچه رادیو به دلیل دسترسی آسان و هزینه کم، همچنان اهمیت خود را در مناطق محروم حفظ کرده، اما محدودیت‌های محتوایی و نظارت شدید گروه طالبان، نقش آن را به عنوان یک رسانه مستقل و آزاد به شدت کاهش داده است. آینده رسانه‌ها در خراسان/افغانستان به تحولات سیاسی و رویکرد گروه طالبان نسبت به آزادی بیان بستگی دارد.
بر اساس اطلاعات موجود، در حال حاضر حدود ۲۳۴ رادیو در خراسان/افغانستان فعال هستند. پس از تسلط گروه طالبان بر خراسان/افغانستان در اوت ۲۰۲۱، این گروه کنترل بسیاری از رسانه‌ها، از جمله رادیوها، را در دست گرفته است. در مورد تعداد دقیق رادیوهایی که تحت کنترل گروه طالبان فعالیت می‌کنند، آمار دقیقی در دسترس نیست، اما تخمین‌ها نشان می‌دهند که بیشتر رادیوهای ملی و محلی یا به طور مستقیم توسط گروه طالبان اداره می‌شوند یا مجبور به رعایت خط‌مشی‌های این گروه هستند.
رادیوهای ملی مانند رادیو خراسان/افغانستان (رادیو دولتی) به طور کامل تحت کنترل گروه طالبان هستند و به عنوان ابزاری برای تبلیغات و اطلاع‌رسانی رسمی استفاده می‌شوند. بسیاری از رادیوهای محلی در ولایت‌های مختلف یا تعطیل شده‌اند یا مجبور به همکاری با گروه طالبان هستند. برخی از آنها نیز به دلیل فشارهای مالی و امنیتی، فعالیت خود را محدود کرده‌اند. گروه طالبان خود نیز چندین رادیو اختصاصی دارند که پیش از تسلط بر خراسان/افغانستان از خارج از کشور فعالیت می‌کردند و اکنون در داخل کشور نیز فعال هستند.
گروه طالبان و رادیو
بر اساس اطلاعات موجود در وب و پست‌های یافت شده در شبکه‌های اجتماعی به نظر می‌رسد که روز جهانی رادیو برای گروه طالبان بیشتر به عنوان یک فرصت برای اعمال سیاست‌های خود در زمینه رسانه‌ها و کنترل بیشتر بر آنها دیده می‌شود تا یک روز با معنی خاص و اهمیت فرهنگی یا سرگرمی. گروه طالبان از این روز برای تأکید بر شرایط و محدودیت‌هایی که برای رسانه‌ها وضع کرده‌اند، استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، آنها اعلام کرده‌اند که فعالیت رسانه‌ها باید مطابق با سیاست‌هایشان باشد و تنها رسانه‌هایی که طبق این سیاست‌ها عمل می‌کنند، مورد حمایت قرار می‌گیرند. همچنان گزارش‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد گروه طالبان به مناسبت روز جهانی رادیو، مجدداً بر محدودیت‌هایی مانند منع نشر موسیقی، محدودیت‌ها برای حضور زنان در رادیو، و سانسور برنامه‌های انتقادی یا مخالف تأکید می‌کنند.
با تعطیلی رادیوها که برخی از رادیوها به دلیل عدم پیروی از این سیاست‌ها، تعطیل شده‌اند یا با مشکلات فراوانی در تمدید مجوزهایشان مواجه هستند. گروه طالبان از فرصت روز جهانی رادیو برای ارسال پیام‌های رسمی استفاده کرده‌اند، مانند اعلام حمایت از رسانه‌هایی که با آنها همکاری کنند و اظهاراتی مبنی بر اینکه وزارت اطلاعات و فرهنگ آنها مرجع “پشتیبان” رسانه‌ها است. به طور کلی، روز جهانی رادیو برای گروه طالبان بیشتر به معنای تأکید بر کنترل و نظارت بیشتر بر رسانه‌ها است تا یک جشن برای آزادی و تنوع رسانه‌ای.
حسین سیرت خبرنگار اهل خراسان/افغانستان در روز جهانی رادیو: هفت رادیو می‌نگارد که در ۲۰۲۴ در خراسان/افغانستان مسدود شدند. در روز جهانی رادیو نهادهای حمایت از خبرنگاران از سانسور و سرکوب رسانه‌ها در خراسان/افغانستان ابراز نگرانی کردند. مرکز خبرنگاران خراسان/افغانستان گفت که ۷ رادیو در سال ۲۰۲۴ مسدود شده اند. نهادهای حامی خبرنگاران می‌گویند با سرکوب رسانه‌ها و خبرنگاران توسط اداره گروه طالبان، کارمندان رادیو نیز تحت فشار قرار دارند.
سازمان حمایت از خبرنگاران خراسان/افغانستان روز پنجشنبه در بیانیه‌ای گفت: «متاسفانه، این رسانه صوتی در کشور به دلیل سانسور گسترده و سرکوبگرانه حاکمان کنونی، با چالش‌های جدی مواجه شده است.»این سازمان از جامعه جهانی و نهادهای حامی رسانه‌ها خواسته است تا «برای حفظ ارزش‌های رادیو و گسترش تاثیرگذاری آن همکاری کرده و از رسانه‌ها و خبرنگاران حمایت کنند.» در بیانیه این سازمان آمده است: «رادیو باید به عنوان یک رسانه آزاد، بی‌طرف و ایمن مورد توجه قرار گیرد.»
مرکز خبرنگاران خراسان/افغانستان نیز با نشر بیانیه‌ای گفت که محدودیت‌ها در زمینه کار رادیوها در خراسان/افغانستان «به صورت بی‌سابقه» افزایش یافته است و در یک سال گذشته دفاتر دست کم هفت رادیو به گونه مستقیم و یا به دلیل محدودیت‌های اعمال شده اداره گروه طالبان مسدود شده اند. این مرکز گفته که شماری از کارمندان رادیوها در حال حاضر زندانی هستند.
دلایل اهمیت ابزاری تبلیغات رادیو برای گروه طالبان
گروه طالبان به دلایل زیر به رادیو اهمیت ویژه‌ای می‌دهند و آن را نسبت به برخی رسانه‌های دیگر ترجیح می‌دهند:
۱. دسترسی گسترده: رادیو به دلیل نیاز نداشتن به زیرساخت‌های پیچیده، در مناطق دورافتاده و روستایی که دسترسی به اینترنت یا تلویزیون محدود است، به راحتی قابل استفاده است. گوش دادن به رادیو برای مردم خراسان/افغانستان، به‌ویژه در مناطق محروم، هزینه‌ای ندارد و نیازی به تجهیزات گران‌قیمت نیست.
۲. قابلیت کنترل محتوا: گروه طالبان می‌توانند به راحتی محتوای رادیوها را کنترل کنند و از پخش هرگونه اطلاعات مخالف با خط‌مشی خود جلوگیری کنند. رادیو به عنوان یک ابزار تبلیغاتی قدرتمند، می‌تواند پیام‌های گروه طالبان را به سرعت و به طور گسترده به گوش مردم برساند.
۳. محدودیت‌های فناوری: چون در بسیاری از مناطق خراسان/افغانستان، دسترسی به اینترنت و تلویزیون محدود است، اما رادیو به دلیل سادگی و قابلیت دسترسی آسان، همچنان محبوبیت دارد. همانطوری که گفتیم رادیوهای باتری‌خور یا دستی حتی در صورت قطع برق یا اینترنت نیز قابل استفاده هستند.
۴. تأثیر فرهنگی و مذهبی: گروه طالبان از رادیو برای پخش برنامه‌های مذهبی و تبلیغ تفسیر خود از اسلام استفاده می‌کنند. رادیو به گروه طالبان اجازه می‌دهد تا افکار عمومی را به نفع خود شکل دهند و مخالفت‌ها را کاهش دهند.
۵. تاریخچه استفاده از رادیو: گروه طالبان در دهه ۱۹۹۰ نیز از رادیو به عنوان ابزار اصلی تبلیغات و اطلاع‌رسانی استفاده می‌کردند و با این رسانه آشنایی کامل دارند.
گروه طالبان از رادیو به عنوان یک ابزار قدرتمند برای کنترل اطلاعات، تبلیغات و شکل‌دهی به افکار عمومی استفاده می‌کنند. دسترسی گسترده، هزینه کم و قابلیت کنترل آسان محتوا، رادیو را به رسانه‌ای ایده‌آل برای این گروه تبدیل کرده است. در حالی که بسیاری از رسانه‌های دیگر یا تعطیل شده‌اند یا با محدودیت‌های شدید مواجه هستند، رادیو همچنان به عنوان یکی از اصلی‌ترین ابزارهای ارتباطی در خراسان/افغانستان باقی مانده است.
