✍محمد نوید دانشپور
خراسانافغانستان با توجه به موقعیت استراتژیک خود، نقش مهمی در اتصال آسیای میانه، آسیای جنوبی و خاورمیانه ایفا میکند. این کشور هرچند به آبهای آزاد دسترسی مستقیم ندارد، اما مسیرهای ترانزیتی آن همواره از اهمیت ویژهای برای کشورهای منطقه برخوردار بودهاست.
اقتصاد خراسانافغانستان تا حد زیادی وابسته به واردات و صادرات است و پاکستان در گذشته مسیرهای تجاری ارزان و آسانی را برای این کشور فراهم میکرد. با این حال، این مسیرها اغلب به ابزاری برای فشار سیاسی بالای گروه طالبان تبدیل شدهاند و در شرایط تنش سیاسی، پاکستان مسیرهای خود را میبندد.
در تازهترین تنشها میان گروه طالبان و پاکستان، بار دیگر مسیرهای ترانزیتی بسته شد و گروه طالبان ناگزیر شد به دنبال مسیرهای جایگزین باشد. در واکنش، این گروه تلاشهای جدی برای ایجاد دهلیزهای هوایی و پروژههای خطوط آهن و مسیرهای جایگزین را آغاز کردهاست.
یکی از مسیرهای مهم، بندر چابهار در جنوب شرق ایران است. این بندر به دریای هند متصل است و خراسانافغانستان را قادر میسازد بدون عبور از خاک پاکستان، کالاهای خود را به بازارهای خاورمیانه، خلیج فارس و هند ارسال کند.
همکاری میان ایران، هند و خراسانافغانستان در بهرهبرداری از بندر چابهار پس از سال ۲۰۱۴ شدت یافته است. هند به دلیل رقابت با پاکستان، دسترسی مستقیم به خراسانافغانستان و آسیای میانه از خاک پاکستان ندارد و بندر چابهار فرصت قابل اعتماد و استراتژیک را فراهم میکند.
برای روسیه نیز خراسانافغانستان به دلیل موقعیت جغرافیایی بین آسیای میانه، ایران و چین اهمیت دارد. این کشور تلاش میکند از طریق خراسانافغانستان و بندر چابهار، اتصال اقتصادی میان اوراسیا و بازارهای منطقهای را تقویت کند و صادرات انرژی و کالاهای تجاری خود را به بازارهای منطقهای و حتی روسیه و هند افزایش دهد.
مسیر آسیای میانه نیز یک جایگزین مهم دیگر است. خراسانافغانستان با داشتن مرز مشترک با تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان، میتواند روابط تجاری خود را تقویت کرده و از طریق این کشورها به چین، روسیه و اروپا دسترسی پیدا کند. حجم تجارت خراسانافغانستان با آسیای میانه تاکنون حدود ۱٫۷ میلیارد دلار گزارش شدهاست.
چین با هدف تقویت همکاریهای منطقهای و اقتصادی، انتقال کالاها به خراسانافغانستان از طریق خطوط آهن آسیای میانه را آغاز کردهاست. نخستین محموله کالاهای چینی در ۲۳ نوامبر به مزارشریف وارد شد و این مسیر نقش مهمی در کاهش هزینه و زمان حمل کالا ایفا میکند.
مسیر لاجورد یا جاده ابریشم تاریخی نیز یکی دیگر از مسیرهای جایگزین است. این مسیر از مناطق آقینه و تورغندی آغاز شده و به بندر ترکمنباشی و سپس به دریای خزر و بندر باکو در آذربایجان متصل میشود. از آنجا کالاها به کشورهای اروپا و بالکان انتقال مییابند.
از سوی هم، دهلیزهای هوایی به عنوان یک راه کوتاهمدت برای تجارت بینالمللی اهمیت دارد. خراسانافغانستان با استفاده از شرکت دولتی هوایی آریانا، کرایه صادرات را به یک دلار و واردات را به ۸۰ سنت کاهش داده است تا روند تجارت هوایی تسهیل شود.
با این حال، بهرهبرداری از این مسیرها با موانعی روبهرو است. بندر چابهار به دلیل تحریمهای ایالات متحده آمریکا محدودیتهایی دارد و معافیتهای کوتاهمدت فعلی نمیتواند یک راهحل دائمی باشد.
همچنین هند ممکن است در آینده از بندر چابهار به عنوان ابزار فشار در خراسانافغانستان استفاده کند، بهویژه اگر روابط میان گروه طالبان و پاکستان بهبود یابد.
مسیرهای شمال و آسیای میانه نیز با مشکلات تخنیکی و لوجستیکی مواجه هستند. جادهها استاندارد نیستند و حمل کالا ممکن است تا ۶۰ روز طول بکشد، در حالی که مسیر پاکستان تنها چهار روز زمان میبرد.
رویهمرفته باید گفت که خراسانافغانستان باید مسیرهای جایگزین را توسعه دهد و روابط خود با کشورهای همسایه و منطقه را تقویت کند. هماهنگی سیاسی و اقتصادی میان این کشورها برای بهرهگیری مؤثر از مسیرهای جایگزین ضروری است.
