منبع: Military Watch Magazine
ترجمه: خراسان تمایز

رسانه‌های ایرانی گزارش داده‌اند که یک سامانه دفاع هوایی دوربرد از نوع «اس-۴۰۰» ساخت روسیه برای انجام آزمایش در شرایط عملیاتی به ایران منتقل شده و این آزمایش در نزدیکی شهر اصفهان انجام گرفته است.
بر پایه‌ی این گزارش‌ها، تجهیزات مورد آزمایش شامل رادار کشف ۹۱N6E، رادار درگیری ۹۲N6E، واحد فرماندهی و کنترول، و چندین پرتاب‌گر متحرک موشک‌های زمین به هوا بوده است.

در صورتی که این گزارش‌ها تأیید شود، همچنان روشن نیست که آیا ایران این سامانه را به‌طور رسمی سفارش داده یا نیروهای هوافضای روسیه آن را به منظور نمایش قابلیت‌ها و توانمندی‌های آن به ایران اعزام کرده‌اند.
این در حالی است که مقام‌های ایرانی پیش‌تر بی‌میلی خود را نسبت به خرید سامانه اس-۴۰۰ ابراز کرده و مدعی شده بودند که سامانه بومی «باور ۳۷۳» قابلیت‌هایی مشابه را در اختیار قرار می‌دهد.
با این حال، محدودیت‌های فناورانه ایران در توسعه سامانه‌های دفاع هوایی دوربرد و زیرساخت‌های نسبتاً ضعیف آن، چنین ادعاهایی را با تردید روبه‌رو ساخته است.

گرچه منابع رسمی ایرانی مدعی‌اند که سامانه باور ۳۷۳ مسئول سرنگونی سه فروند از چهار جنگنده‌ی نسل پنجمی F-35I اسرائیل در جریان درگیری‌های ماه جون بوده است، اما تردیدهای جدی نسبت به توانایی این سامانه، ضرورت تنوع‌بخشی به زرادخانه دفاعی و چالش‌های مربوط به تولید انبوه سیستم‌های بومی، می‌توانند از دلایل افزایش علاقه‌ی ایران به اس-۴۰۰ باشند.

اگر تصمیم به خرید این سامانه پس از درگیری‌های ماه جون اتخاذ شده باشد، احتمال می‌رود سامانه‌ای که اکنون در ایران مستقر شده، توسط پرسنل روسی اداره می‌شود؛ چرا که زمان کافی برای آموزش نیروهای ایرانی فراهم نبوده است.
با این وجود، از آنجا که نیروهای پدافند هوایی ایران از سال ۲۰۱۶ سامانه اس-۳۰۰PMU-2 را در اختیار دارند که مقدمه‌ای برای به‌کارگیری اس-۴۰۰ به شمار می‌رود، امکان آموزش مجدد همان پرسنل برای بهره‌برداری از سامانه جدید در مدت زمان کوتاه‌تری وجود دارد.

آینده‌ی شبکه‌ی پدافند هوایی ایران همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
این شبکه به‌ویژه پس از ناکامی در مقابله مؤثر با حملات هوایی اسرائیل و آمریکا در فاصله‌ی ۱۳ تا ۲۴ جون، با انتقادات گسترده‌ای مواجه شده است. گزارش‌هایی که در اوایل جولای منتشر گردید، حاکی از آن بود که چین سامانه‌هایی را به نیروهای مسلح ایران تحویل داده است که گمان می‌رود سامانه‌های دوربرد HQ-9B باشند؛ سامانه‌هایی که از منظر توان عملیاتی، با اس-۴۰۰ قابل مقایسه‌اند.

در عین حال، خرید هم‌زمان هر دو سامانه دفاعی روسی و چینی امری بی‌سابقه نیست. برای نمونه، الجزایر در واکنش به تهدیدات ناتو سال‌هاست از هر دو سامانه در نقش‌های مکمل بهره می‌برد.
چین همچنان به‌طور گسترده‌ای در حال بازاریابی برای صادرات HQ-9B است، اما روسیه با وجود افزایش ظرفیت تولید، با کمبود سامانه‌های اس-۴۰۰ مواجه است؛ موضوعی که به‌دلیل فشار بر زرادخانه دفاعی‌اش در پی جنگ جاری با اوکراین و افزایش تنش با ناتو تشدید شده است.
این وضعیت، تردیدهایی نسبت به صحت گزارش‌های مربوط به تحویل اخیر سامانه‌ها به ایران ایجاد کرده است.

روسیه در ماه‌های اخیر سامانه‌هایی را به بلاروس و هند تحویل داده، اما تحویل‌های آتی به هند را به تعویق انداخته است.
با توجه به آنکه تاکنون هیچ‌گونه اطلاعیه رسمی درباره تحویل سامانه‌های دفاعی خارجی به ایران منتشر نشده، احتمال آنکه گزارش‌های موجود فاقد اعتبار باشند، بالا ارزیابی می‌شود.
حتی اگر تحویل هر دو سامانه تأیید گردد، ایران همچنان در برابر تهدیدات پیشرفته آسیب‌پذیر خواهد ماند؛ چرا که فاقد ناوگان هوایی مکمل، از جمله جنگنده‌های پیشرفته و سامانه‌های هشدار زودهنگام و کنترول هوایی (AEW&C) است.

این کمبود، توان ایران را برای مقابله مؤثر با تهدیدات هوایی محدود می‌سازد؛ به‌ویژه در شرایطی که اسرائیل ناوگان F-35I خود را در حال توسعه دارد و به دنبال دریافت جنگنده‌های F-15EX نیز هست. هرچند از سال ۲۰۲۲ منابع ایرانی از سفارش جنگنده‌های Su-35 خبر داده‌اند، اما این تحویل‌ها هنوز عملی نشده است. همچنین سفارش جنگنده‌های پیشرفته چینی نظیر J-10C و J-16 نیازمند سال‌ها آموزش برای آمادگی عملیاتی است.

با توجه به این شرایط، بهره‌گیری از سامانه‌های زمین‌پایه‌ی دوربرد می‌تواند راه‌حلی سریع‌تر برای کاهش آسیب‌پذیری ایران در برابر تهدیدات هوایی باشد؛ چرا که به‌کارگیری جنگنده‌ها و سامانه‌های AEW&C، حتی با تأمین سرمایه، نیازمند چندین سال زمان برای عملیاتی شدن خواهد بود.