نویسنده: محمد نوید دانشپور
نوع نوشته: تحلیل
نشست وزیران خارجه سازمان همکاری شانگهای (SCO) در تیانجین چین، بار دیگر توجه جهانی را به خراسان‌افغانستان معطوف کرد.
با وجود اینکه خراسان‌افغانستان به دلیل وضعیت سیاسی و عدم مشروعیت بین‌المللی رژیم گروه طالبان در نشست شرکت نداشت، اما این کشور به عنوان یک مسأله محوری امنیتی و اقتصادی در دستور کار اعضا قرار گرفت.
جایگاه ژئوپلیتیک خراسان‌افغانستان در قلب آسیا، آن را به کانونی برای عبور پروژه‌های تأثیرات اقتصادی نشست شانگهای بر خراسان‌افغانستان نشست وزیران خا کلان از جمله کریدورهای حمل‌ونقل، تجارت و انرژی تبدیل کرده است.
یکی از موانع اصلی استفاده خراسان‌افغانستان از مزایای سازمان‌هایی مانند شانگهای، فقدان حکومت مشروع و فراگیر است.
کشورهای عضو SCO ضمن اذعان به اهمیت بازسازی خراسان‌افغانستان، بر ضرورت شمول قومی و ساختار سیاسی پایدار تأکید کردند.
نبود این شرایط باعث شده خراسان‌افغانستان از فرصت‌های اقتصادی مهم منطقه‌ای عقب بماند.
سازمان شانگهای در بعد امنیتی، خراسان‌افغانستان را همچنان منبع تهدید می‌داند. فعالیت گروه‌های تروریستی مانند دا_عش شاخه خراسان، القاعده، لشکر طیبه و جیش محمد و… در خاک خراسان‌افغانستان نه‌تنها تهدیدی برای ثبات داخلی بلکه خطری جدی برای تجارت، سرمایه‌گذاری و پروژه‌های ترانزیتی منطقه‌ای به شمار می‌رود. این وضعیت باعث شده کشورهای عضو SCO نسبت به سرمایه‌گذاری در خراسان‌افغانستان محتاط عمل کنند.
کشور خراسان‌افغانستان به لحاظ منابع طبیعی، موقعیت ترانزیتی، نیروی انسانی جوان و پیوندهای فرهنگی-اقتصادی با همسایگان، توانایی ایفای نقشی کلیدی در پروژه‌های منطقه‌ای را دارد.
اما این پتانسیل در غیاب چارچوب‌های قانونی، بانکداری بین‌المللی و تضمین امنیت، فعلاً بلااستفاده مانده است.
چین، از طریق ابتکار «کمربند و جاده»، علاقه‌مند به گسترش کریدورهای اقتصادی از آسیای مرکزی تا ایران و آسیای جنوبی است. خراسان‌افغانستان می‌توانست نقش پیونددهنده‌ای میان چین، آسیای میانه و ایران بازی کند. اما ناامنی و نبود اعتماد بین‌المللی به رژیم گروه طالبان، این امکان را فعلاً از بین برده است.
ایران و پاکستان به‌عنوان دو عضو کلیدی SCO، همواره بر اهمیت ثبات در خراسان‌افغانستان برای تحقق توسعه اقتصادی منطقه تأکید کرده‌اند.
این کشورها در نشست شانگهای، خواستار کمک بشردوستانه به مردم خراسان‌افغانستان شدند. با این حال، هیچ‌یک از دو کشور اقدام عملی مشخصی برای حمایت از پروژه‌های اقتصادی تحت سلطه گروه طالبان ارائه نکرده‌اند.
خراسان‌افغانستان پس از ۲۰۲۱ با تحریم‌های مالی و بانکی روبه‌روست. سازمان همکاری شانگهای نیز، برخلاف نهادهای غربی، فاقد سازوکار مالی مستقل برای کمک به کشورهای منزوی است.
این امر مانع جدی در اجرای پروژه‌های زیرساختی مشترک میان خراسان‌افغانستان و اعضای SCO به‌شمار می‌رود.
عدم دعوت رسمی گروه طالبان به نشست‌های SCO، پیامی آشکار دارد: تا زمانی که گروه طالبان حکومتی فراگیر تشکیل ندهند، نباید انتظار حمایت اقتصادی منطقه‌ای را داشته باشند. این سیاست، اگرچه برای فشار بر گروه طالبان طراحی شده، اما در عین حال، موجب به تأخیر افتادن همکاری‌های زیرساختی و اقتصادی در کشور نیز می‌شود.
یکی از محورهای نشست شانگهای، بررسی راهکارهای تقویت امنیت سرمایه‌گذاری در منطقه بود.
اما درباره خراسان‌افغانستان، سرمایه‌گذاران همچنان نگران نبود ضمانت‌های قانونی، فساد ساختاری، و خطرات ناشی از حملات تروریستی هستند. این نگرانی‌ها، مانع از ورود سرمایه خارجی به خراسان‌افغانستان حتی از سوی کشورهای هم‌پیمان SCO شده است.
خراسان‌افغانستان می‌توانست با عضویت فعال در طرح‌های گمرکی و تجاری SCO، از جمله تجارت آزاد و دیجیتالی، سود ببرد. اما در حال حاضر، خراسان‌افغانستان نه به سیستم‌های دیجیتال مرزی دسترسی دارد و نه روابط تجاری چندان باثبات با همسایگان عضو سازمان.
این موضوع باعث شده خراسان‌افغانستان عمدتاً در حاشیه زنجیره‌های تأمین منطقه‌ای باقی بماند.
خراسان‌افغانستان با موقعیت جغرافیایی ویژه، می‌توانست مسیری برای انتقال گاز و برق میان آسیای مرکزی و جنوب آسیا باشد (مانند پروژه‌های CASA-1000 یا TAPI).
اما فقدان تضمین‌های امنیتی، مانع اجرای این پروژه‌ها شده و سازمان شانگهای نیز فعلاً برنامه‌ای برای احیای این طرح‌ها تحت رژیم گروه طالبان ندارد.
وزیر خارجه روسیه در نشست شانگهای بر لزوم کمک به بازسازی خراسان‌افغانستان تأکید کرد. اما این بازسازی تنها در صورتی معنا می‌یابد که خراسان‌افغانستان از یک نهاد حکومتی قابل اطمینان برخوردار باشد. در شرایط کنونی، چنین بازسازی‌ای بیشتر یک شعار سیاسی است تا یک نقشه راه اجرایی.
تحلیل ساختار بیانیه پایانی نشست نشان می‌دهد که خراسان‌افغانستان به‌عنوان یک «مسأله امنیتی» مورد بررسی قرار گرفت نه یک «شریک اقتصادی». این نگاه، خود نشان‌دهنده جایگاه مبهم خراسان‌افغانستان در سیاست‌های اقتصادی بلندمدت سازمان همکاری شانگهای است.
پاکستان پیشنهاد داده که گروه تماس SCO با خراسان‌افغانستان احیا شود. اگر این اتفاق بیفتد، فرصتی دوباره برای گفت‌وگو درباره مسایل اقتصادی نیز فراهم خواهد شد.
اما چنین احیایی به‌دلیل نبود اجماع بر سر تعامل رسمی با گروه طالبان فعلاً در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
روی همرفته باید گفت، نشست شانگهای بار دیگر نشان داد که خراسان‌افغانستان، اگرچه از نظر امنیتی در مرکز توجه است، اما از نظر اقتصادی همچنان در حاشیه قرار دارد. اگر گروه طالبان به‌دنبال جذب حمایت اقتصادی و ادغام در طرح‌های منطقه‌ای است، نیازمند اصلاحات بنیادین در ساختار حکومتی، تأمین امنیت پایدار، و تعامل واقعی با جامعه جهانی است.
در غیر این صورت، فرصت‌های بزرگ همکاری اقتصادی منطقه‌ای یکی پس از دیگری از دست خواهد رفت.
