نویسنده: محمدهارون «خردمند»
روند شتاب‌زده و گسترده‌ی اخراج مهاجران خراسان‌افغانستان از ایران در هفته‌های اخیر، موجی از نگرانی‌های بین‌المللی، حقوق بشری و سیاسی را برانگیخته است.
تنها در ماه جون، بیش از ۲۵۶ هزار خراسان‌افغانستان از ایران اخراج شده‌اند و تنها در یک روز، شمار بازگشتی‌ها به بیش از ۳۰ هزار نفر رسیده است.
«انجمن انسجام دیپلمات‌های خراسان‌افغانستان» با ابراز نگرانی از این روند، آن را ناقض آشکار قوانین بین‌المللی پناهنده‌گی خوانده و از سازمان ملل و نهادهای حقوق بشری خواسته است برای توقف اخراج‌های اجباری اقدام فوری کنند.
به گفته این انجمن، بازگشت اجباری در شرایطی که خراسان‌افغانستان با سرکوب، ناامنی و نبود خدمات اولیه مواجه است، به‌مثابه بازگرداندن افراد به میدان خطر و تهدید است.
رنگین دادفر سپنتا، وزیر خارجه پیشین خراسان‌افغانستان نیز ضمن غیرقابل توجیه خواندن اتهام‌زنی‌ها به مهاجران، هشدار داده است که سیاست‌های امنیت‌زده علیه مهاجران نه تنها غیراخلاقی بلکه بی‌نتیجه و ضد انسانی است.
برخلاف این موضع‌گیری‌ها، امرالله صالح، رهبر روند سبز و معاون پیشین ریاست جمهوری خراسان‌افغانستان از استراتژی بازگشت حمایت کرده و اخراج مهاجران را “واقع‌گرایانه” دانسته است. او معتقد است که خراسان‌افغانستان باید روی ظرفیت‌های خود حساب کند، نه احساسات.
زلمی خلیلزاد، نماینده ویژه پیشین آمریکا در امور خراسان‌افغانستان نیز روند اخراج‌ها را “ناگهانی و فاقد هماهنگی با ساختارهای انسانی” خوانده و از دولت ایران خواسته است تا به اصول همجواری و کرامت انسانی احترام بگذارد.
از سوی هم، دست‌ِکم ۱۳۰۰ کنشگر، روزنامه‌نگار، سینماگر و فعال مدنی ایرانی و خراسانی‌افغانستانی در نامه‌ای سرگشاده از دولت ایران خواستند تا به سیاست‌های اخراج گسترده و رفتارهای “غیرانسانی” با مهاجران خراسان‌افغانستان پایان دهد.
امضاکنندگان این نامه با محکوم کردن برخوردهای اخیر با مهاجران، از جمله دستگیری، انتقال اجباری و اخراج حتی دارندگان مدارک قانونی، هشدار دادند که این اقدامات موجی از ترس و بی‌پناهی را در میان جامعه مهاجران ایجاد کرده است.
نهادهای داخلی نیز بی‌تفاوت نمانده‌اند. جبهه آزادی خراسان‌افغانستان اخراج‌های اجباری و رفتارهای تحقیرآمیز با مهاجران را محکوم کرده و خواستار اقدام فوری کشورهای اسلامی و همسایه برای رعایت تعهدات بین‌المللی و انسانی شده است.
در کنار دیپلمات‌ها و سیاستمداران، نهادهای بین‌المللی همچون کمیساریای عالی پناهندگان ملل متحد، هشدار داده‌اند که ساختارهای مرزی، به‌ویژه در اسلام‌قلعه، تحت فشار شدید هستند و امکانات امدادی بسیار محدود است.
طبق گزارش کمیساریا، از ابتدای سال جاری تاکنون، بیش از ۱.۴ میلیون مهاجر خراسان‌افغانستان به کشور بازگشته‌اند، که دست‌کم ۷۰ درصد آنان به‌صورت اجباری اخراج شده‌اند و بسیاری از آن‌ها فاقد مدارک قانونی بوده‌اند.
از سوی دیگر، این بحران ابعاد انسانی خطرناک‌تری نیز دارد. سازمان نجات کودکان اعلام کرده که تنها در ماه جون، بیش از ۸۰ هزار کودک خراسان‌افغانستان از ایران بازگشته‌اند که از این میان، حدود ۶۷۰۰ کودک بدون همراه بوده‌اند.
به گفته این نهاد، خانواده‌ها شب‌ها را در فضای باز و زیر آفتاب سوزان مرز سپری می‌کنند، بدون دسترسی به آب، غذا یا سرپناه. این وضعیت، خطرات جدی بهداشتی و روانی برای کودکان به‌همراه دارد.
دفتر سازمان ملل در کابل هشدار داده است که اخراج‌های گسترده در نبود آمادگی و منابع، می‌تواند به یک بحران انسانی گسترده در خراسان‌افغانستان منجر شود، کشوری که از پیش با کمبود غذا، سرپناه و اشتغال روبه‌رو بوده است.
در همین حال، یونیسف اعلام کرده که بیش از پنج هزار کودک خراسان‌افغانستان از خانواده‌های خود جدا شده‌اند و روزانه حدود ۲۰ هزار مهاجر از مرزهای غربی وارد کشور می‌شوند، که یک‌چهارم آن‌ها را کودکان تشکیل می‌دهند.
روی هم رفته باید گفت که با وجود تلاش‌های برخی نهادهای کمک‌رسان، فشار جمعیتی، کاهش شدید بودجه و نبود چشم‌انداز روشن، بازگشت گسترده‌ی مهاجران می‌تواند نه تنها امنیت انسانی بلکه ثبات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی خراسان‌افغانستان را نیز در معرض فروپاشی قرار دهد.
