نویسنده: محمدهارون «خردمند»
تصمیم فدراسیون روسیه مبنی بر به‌رسمیت شناختن رژیم گروه طالبان، واکنش‌های گسترده و عمدتاً منفی را در میان چهره‌های سیاسی، مقامات پیشین، نهادهای مدنی و دیپلمات‌های جمهوری پیشین خراسان‌افغانستان برانگیخته است. تقریباً تمامی واکنش‌ها حاکی از نگرانی عمیق نسبت به پیامدهای ژئوپلیتیک، انسانی و مشروعیت‌بخشی به یک رژیم غیرمنتخب، خشن و انحصارطلب می‌باشد.
امرالله صالح، معاون نخست پیشین ریاست‌جمهوری و رئیس پیشین امنیت ملی خراسان‌افغانستان، با انتشار پیامی قاطع در شبکه‌های اجتماعی، وعده سرنگونی گروه طالبان و احیای پرچم ملی سه‌رنگ را داد. او نوشت: «لنگوته طالب هرگز جای پرچم ملی را نخواهد گرفت.»
صلاح‌الدین ربانی، وزیر خارجه پیشین و رهبر حزب جمعیت اسلامی خراسان‌افغانستان، تصمیم روسیه را نگران‌کننده توصیف کرده و گفت این اقدام «فراتر از روابط دوجانبه، پیامدهای خطرناک برای آینده مردم و ثبات منطقه خواهد داشت.»
یونس قانونی، معاون پیشین ریاست‌جمهوری و عضو شورای مقاومت ملی، رسمیت‌شناسی رژیم گروه طالبان را «شناسایی تروریزم، نقض حقوق بشر و آپارتاید جنسیتی» خواند و آن را «خیانت به اصول انسانی و ارزش‌های جهانی» توصیف کرد.
عطامحمد نور، والی پیشین بلخ، با هشدار نسبت به تبعات ژئوپلیتیک این اقدام، گفت: «این تصمیم می‌تواند خراسان‌افغانستان را به میدان رقابت قدرت‌های جهانی و احیای جنگ‌های نیابتی تبدیل کند.»
کریم خلیلی، رهبر حزب وحدت اسلامی خراسان‌افغانستان، نیز گفت: «شناسایی گروه طالبان توسط روسیه، زمینه‌ساز تنش‌های ژئوپلیتیک، بی‌ثباتی منطقه‌ای و موج‌های تازه مهاجرت خواهد شد.»
عبدالرشید دوستم، رهبر حزب جنبش ملی اسلامی، در بیانیه‌ای هشدار داد که قدرت‌های جهانی با چنین تصمیماتی، تروریسم و زورگویی را در منطقه تقویت کرده و نظام‌های مشروع را تضعیف می‌کنند.
نصیراحمد فائق، نماینده دایمی خراسان‌افغانستان در سازمان ملل متحد، در واکنش تحلیلی گفت: «این اقدام ظاهراً به نفع گروه طالبان است اما آثار آن بر مردم، منفی، گسترده و طولانی‌مدت خواهد بود.»
رحمت‌الله نبیل، رئیس سابق امنیت ملی، با ابراز تاسف از وضعیت جاری گفت: «ما چون هنوز به اجماع در مورد روایت، هدف و آینده نرسیده‌ایم، جهان به جای ما تصمیم می‌گیرد.»
حنیف اتمر، وزیر خارجه پیشین، نیز هشدار داد که این تصمیم اجماع بین‌المللی درباره خراسان‌افغانستان را تضعیف می‌کند و افزود که «بعید است روسیه از این طریق به اهدافش در خراسان‌افغانستان برسد.»
عمر داوودزی، وزیر داخله سابق و چهره برجسته در مذاکرات منطقه‌ای، گفت: «روسیه با شناسایی گروه طالبان، دو اصل کلیدی منشور سازمان ملل و فرمت مسکو را نقض کرد.
این شناسایی مرا به یاد آن مثل فارسی انداخت که می‌گوید: کبوتر با کبوتر، باز با باز.»
فوزیه کوفی، نماینده پیشین پارلمان و فعال حقوق زنان، در واکنش به اقدام روسیه، گفت: «این تصمیم نه تنها امنیت مردم خراسان‌افغانستان بلکه امنیت جهانی را نیز تهدید می‌کند و به طالبان مصونیت از مجازات می‌بخشد.»
شهرزاد اکبر، رئیس پیشین کمیسیون مستقل حقوق بشر، در بیانیه‌ای گفت: «روسیه روابط گروه طالبان با سازمان‌های تروریستی و جنایات این گروه علیه بشریت، به‌ویژه زنان را نادیده گرفت. این اقدام جای تاسف و خشم دارد.»
ملک ستیز، تحلیل‌گر روابط بین‌الملل، در گفت‌وگویی با افغانستان اینترنشنال اظهار داشت که تصمیم روسیه ناقض روند قانونی شناسایی در حقوق بین‌الملل است و بدون طی مراحل حقوقی صورت گرفته است.
علی‌احمد جلالی، وزیر داخله پیشین، روسیه را از دهه ۵۰ میلادی عامل بخشی از بحران‌های خونین در خراسان‌افغانستان دانست و گفت: «این اقدام ادامه همان مداخله ایدئولوژیک مسکو است.»
رنگین دادفر سپنتا، مشاور امنیت ملی و وزیر خارجه سابق خراسان‌افغانستان می‌گوید که روسیه و همسایه‌های خراسان‌افغانستان در «زمین دیگری بازی می‌کنند.»
آقای سپنتا گفت که «دیگران» نفوذ اصلی را بر گروه طالبان دارند و روسیه توانایی مالی و سیاسی برای کنترول این گروه را ندارد.
محمود صیقل، نماینده پیشین خراسان‌افغانستان در سازمان ملل، روسیه را به تکرار اشتباه تاریخی اشغال خراسان‌افغانستان در دهه ۱۹۸۰ متهم کرد و در یادداشتی نوشت: «مسکو با شناسایی رژیم ظالمانه گروه طالبان، برگ سیاه دیگری در تاریخ روابط دوجانبه رقم زد.»
نصیراحمد اندیشه، سفیر حکومت پیشین در ژنو، این اقدام را «وضعیت باخت-باخت» برای روسیه و گروه طالبان دانست و هشدار داد که بهره‌برداری مؤثر از فرصت‌ها باید از سوی نیروهای مخالف گروه طالبان جدی گرفته شود.
نوررحمان اخلاقی، وزیر پیشین امور مهاجرین، با مقایسه تاریخی، گفت: «رهبران گذشته که از حمایت مسکو برخوردار بودند، چون پشتوانه مردمی نداشتند، سقوط کردند. گروه طالبان نیز سرنوشتی مشابه خواهند داشت.»
شاه‌محمود میاخیل، سرپرست وزارت دفاع پیشین، گفت: «مشروعیت نظام به اراده مردم بستگی دارد، نه به رسمیت شناختن خارجی. روسیه با این کار، مساله خراسان‌افغانستان را حل نخواهد کرد.»
محمد حلیم فدایی، والی سابق دولت جمهوریت، نیز در واکنشی کنایه‌آمیز با بازنشر کاریکاتوری از عتیق شاهد نوشت: «دیکتاتور، دیکتاتور را به رسمیت شناخت»؛ تصویری از ولادیمیر پوتین که یکی از رهبران گروه طالبان را با شمشیر و قفس روی دوش دارد.
جمعی از نهادهای مدنی، سازمان‌های حقوق بشری و جنبش‌های اعتراضی، در بیانیه‌ای مشترک اعلام کردند که اقدام روسیه بی‌توجهی آشکار به اراده و رنج میلیون‌ها شهروند خراسان‌افغانستان است، به‌ویژه زنان، اقلیت‌ها، نیروهای امنیتی سابق و روزنامه‌نگاران.
این در حالی است که مقام‌های پیشین خراسان‌افغانستان تأکید کرده‌اند که مشروعیت سیاسی و پایداری یک حکومت نه از حمایت یک قدرت خارجی، بلکه از اراده و مشارکت مردم سرچشمه می‌گیرد.
آنان هشدار داده‌اند که این شناسایی نه‌تنها وضعیت داخلی خراسان‌افغانستان را پیچیده‌تر خواهد ساخت، بلکه ممکن است به بی‌ثباتی‌های جدید در منطقه منجر شود و راه را برای بازگشت جنگ‌های نیابتی باز کند.
در کنار انتقادهای شدید، یک واقعیت مشترک در همه واکنش‌ها وجود دارد: این تصمیم، بیش از آنکه به حل بحران خراسان‌افغانستان کمک کند، تصویر تازه‌ای از شکاف عمیق میان مردم خراسان‌افغانستان و ساختار گروه طالبان را به نمایش گذاشته است.
همچنین روشن می‌سازد که بسیاری از نخبگان سیاسی، مدنی و امنیتی پیشین هنوز به یک مسیر بدیل و مبتنی بر مردم‌سالاری باور دارند و از آن دفاع می‌کنند.
از منظر حقوق بین‌الملل نیز به باور کارشناسان سیاسی شناسایی گروه طالبان از سوی روسیه بدون طی مراحل مشروعیت‌ساز، چالشی برای هنجارهای دیپلماتیک تلقی شده و برخی آن را نقض صریح اصول منشور ملل متحد می‌دانند.
در نهایت، باید گفت که پیام مشترک واکنش‌ها این است که خراسان‌افغانستان بدون مشارکت واقعی مردم، بدون تضمین حقوق بشر و بدون یک حکومت فراگیر، نه به ثبات دست خواهد یافت و نه به رسمیت پایدار؛ و شناسایی شتاب‌زده گروه طالبان تنها به عمق بحران خواهد افزود.
