نویسنده: محمد هارون «خردمند»
ندامحمد ندیم، وزیر تحصیلات عالی گروه طالبان، در روزهای اخیر طی سخنرانی‌هایی در دانشگاه هرات و دیگر محافل علمی، از آن‌چه «بی‌اعتنایی» و «بی‌توجهی» دانشجویان نسبت به مقام این وزارت و اصول مورد نظر این گروه عنوان می‌کند، به شدت اظهار ناامیدی کرده است. وی در این اظهارات، ضمن انتقاد از رفتار دانشجویان، رویکرد تازه‌ای در قبال تحصیل و نقش آن در حکومت‌داری گروه طالبان را مطرح ساخته است.
از سوی هم، وزیر تحصیلات عالی گروه طالبان به تازگی در دانشگاه هرات گفته است که «هدف از تحصیل، مجاهد یا طالب شدن نیست»، بلکه دانشجویان باید به عنوان انجنیر، داکتر و افراد متخصص به مردم خدمت کنند. ندیم تاکید کرد که تحصیل در نظام گروه طالبان نه به منظور گسترش ایدیولوژی جهادی بلکه برای توانمندسازی جامعه در امور تخصصی ادامه می‌یابد، با این حال دانشجویان باید در برابر «نفاق» ایستادگی کنند.
این اظهارات در تضاد با ادبیات غالب اعضای گروه طالبان به خصوص خود وزیر تحصیلات عالی این گروه در گذشته است؛ جایی که تحصیل همواره باید در خدمت اهداف دینی و ایدیولوژیک این گروه تعریف می‌شد. اکنون ندیم ضمن پذیرش نقش تخصص در جامعه، تلاش دارد میان تحصیل و حکومت‌داری نوعی سازگاری جدید ایجاد کند؛ اما این تلاش با چالش‌هایی جدی روبروست.
در یک نوار صوتی که به رسانه‌های داخلی درز کرده است، ندیم از بی‌توجهی دانشجویان در دانشگاه پروان و همچنین مکاتب کابل نسبت به حضورش شکایت کرده و آن را نوعی «بی‌بندوباری» خوانده است. او گفت که حتی کسی به او سلام نداده و این مسئله را نشانه‌ای از ضعف تربیتی نسل جدید دانست.
وزیر تحصیلات عالی گروه طالبان در این نوار از دانش‌آموزانی مثال آورد که حتی با شناخت کامل از مقام او، از ابراز ادب یا احترام خودداری کردند. در عین حال، ندیم در این‌جا نیز نوعی توجیه برای این وضعیت آورد و گفت که چون این دانشجویان در رشته‌های زراعت یا انجینیری تحصیل می‌کنند، طبعاً درگیر مباحث فنی هستند و شاید از ارزش‌های اخلاقی مورد نظر او فاصله دارند.
این اظهارات ندامحمد ندیم واکنش‌هایی در فضای مجازی و برخی محافل تحلیلی داخلی برانگیخته است. بسیاری آن را نشانه‌ای از شکاف فزاینده میان نظام گروه طالبانی و نسل جوان خراسان‌افغانستان می‌دانند. جوانانی که حتی در چارچوب تنگ‌نظرانه نظام کنونی نیز به دنبال هویت مستقل تحصیلی و تخصصی هستند.
این در حالی که پیش از این وزیر تحصیلات عالی گروه طالبان، از دانشجویان نیز خواسته بود که به جای الگو گرفتن از مفاهیم غربی یا سکولار، «ملا محمد عمر» را به عنوان الگو در زندگی‌شان انتخاب کنند. به گفته او، رهبر پیشین طالبان دارای «بینش سیاسی عمیق» بود و عملکرد او «شایسته مطالعه و تاسی است».
این درخواست به روشنی نشان‌دهنده دوگانه‌ای در سخنان ندیم است؛ از یک‌سو او خواستار تمرکز بر تحصیلات تخصصی است و از سوی دیگر، الگوی مطلوب دانشجویان را رهبری نظامی ـ دینی معرفی می‌کند. این تناقض‌ها یکی از دلایل نارضایتی بدنه علمی کشور از وزارت تحصیلات گروه طالبان عنوان شده است.
از سوی دیگر، وزیر تحصیلات عالی گروه طالبان همچنین در سمینارهای آموزشی متعدد، از دانشجویان خواسته است که در فضای مجازی از نظام گروه طالبان دفاع کنند. وی مخالفان گروه را «مخربان» خوانده و تأکید کرده که هر دانشجو باید با استفاده از شبکه‌های اجتماعی «جواب دندان‌شکن» به این افراد بدهد.
ندیم همچنان مدعی شده است که جهان در تلاش برای ایجاد «بی‌اتفاقی در نظام» خراسان‌افغانستان است و دانشجویان و استادان باید با «ایمان و اخلاق» در برابر این تهدیدات مقاومت کنند. این ادعا در تضاد آشکار با گزارش‌های مستقل و بین‌المللی از وضعیت خراسان‌افغانستان است. طبق منابع حقوق بشری، در طول سه سال اخیر، ده‌ها تن از منتقدان گروه طالبان دستگیر، شکنجه یا ناپدید شده‌اند و حقوق ابتدایی بسیاری از شهروندان، به‌ویژه زنان، پایمال شده است.
منع دختران از رفتن به مکاتب و دانشگاه‌ها، یکی از برجسته‌ترین نمونه‌های نقض حقوق تحصیلی توسط نظام گروه طالبان است. این در حالی است که وزیر تحصیلات عالی این گروه همچنان از «خدمت‌رسانی آموزشی» سخن می‌گوید، بدون آن‌که اشاره‌ای به این تبعیض گسترده کند.
از سوی دیگر، مهاجرت صدها تن از استادان دانشگاه به خارج از کشور نیز پیامد مستقیم سیاست‌های ضدآکادمیک گروه طالبان بوده است. وزیر تحصیلات عالی گروه طالبان قبلا در یکی از اظهارات اش گفته بود که رتبه علمی استادان باید به اساس انفجار بشکه زرد داده شود. اما تحلیلگران معتقدند که محیط علمی کشور با این روند به یک وضعیت فروپاشی کامل نزدیک شده است.
روی هم رفته باید گفت که به‌رغم تلاش‌های ندیم برای متعادل نشان دادن چهره علمی گروه طالبان، واقعیت‌های میدانی و نارضایتی‌های موجود، بیانگر بحران مشروعیت در نهادهای تحصیلی تحت سلطه این گروه است. دانشجویان خواهان آزادی فکری، فرصت برابر و عدالت آموزشی‌اند، نه ایدیولوژی‌سازی تحصیل.
این در حالی است که مجموعه سخنان و اقدامات وزیر تحصیلات عالی گروه طالبان نشان می‌دهد که این گروه تلاش دارد با ترمیم ظاهری نهادهای علمی و تهی کردن آن‌ها از جوهره علمی و آزادی دانشگاهی، ساختاری تابع و وفادار به قدرت سیاسی ایجاد کند. اما شکاف عمیق میان نسل جوان و نظام گروه طالبانی، این پروژه را با چالش‌های جدی روبرو کرده است.
