نویسنده: محمد نوید دانشپور
هر سال در تاریخ ۱۷ می، جهان روز جهانی ارتباطات و جامعه اطلاعاتی را گرامی می‌دارد. این روز، ابتدا در پی تأسیس اتحادیه بین‌المللی تلگراف در سال ۱۸۶۵ شکل گرفت و بعدها به ابتکار سازمان ملل متحد، به مناسبت رسمی برای ترویج آگاهی درباره نقش ارتباطات در توسعه تبدیل شد. این مناسبت، فرصتی فراهم می‌آورد تا تحولات، چالش‌ها و فرصت‌های دنیای دیجیتال از منظر ملی و جهانی مورد بررسی قرار گیرد.
در قرن بیست‌ویکم، ارتباطات دیگر تنها ابزار تبادل پیام نیست، بلکه زیربنای تمام ابعاد توسعه به‌شمار می‌رود. از آموزش و سلامت گرفته تا اقتصاد، مدیریت بحران و مشارکت سیاسی، همگی به زیرساخت‌های ارتباطی وابسته‌اند. بر اساس آمارهای بین‌المللی، بیش از ۵ میلیارد نفر اکنون به اینترنت دسترسی دارند، اما کیفیت، سرعت و امنیت این دسترسی در کشورهای مختلف به‌شدت متفاوت است.
با وجود رشد چشم‌گیر فناوری، شکاف دیجیتال همچنان یکی از جدی‌ترین چالش‌های جهان امروز است. کشورهای پیشرفته با توسعه زیرساخت‌های پرسرعت، هوش مصنوعی و خدمات آنلاین گسترده، در حال پیشروی‌اند، در حالی که بخش قابل توجهی از کشورهای در حال توسعه هنوز درگیر مشکلات ابتدایی اتصال‌اند. این شکاف نه‌تنها مانعی بر سر راه توسعه، بلکه عامل تشدید نابرابری‌های اقتصادی و فرهنگی نیز هست.
سوال این است که چگونه می‌توان یک موضوع بین‌المللی را با زمینه ملی و محلی پیوند زد. این گزارش با برجسته‌سازی تأثیر فناوری بر آموزش، اقتصاد و اشتغال، و در عین حال، اشاره به موانع ساختاری در خراسان‌افغانستان، نگاهی همه‌جانبه به موضوع داشته است. ترکیب داده‌های جهانی و چالش‌های بومی، نقطه قوت این متن تحلیلی‌ست.
با وجود پیشرفت‌هایی در دهه‌های گذشته، خراسان‌افغانستان همچنان در زمره کشورهایی‌ست که از منظر ارتباطات و زیرساخت دیجیتال با مشکلات جدی مواجه‌اند. نبود برق پایدار، قیمت بالای اینترنت، نبود رقابت سالم در بازار مخابرات، سانسور سیاسی و فیلترینگ، از جمله چالش‌هایی هستند که مانع بهره‌برداری مؤثر از ظرفیت‌های فناوری اطلاعات در کشور شده‌اند.
در خراسان‌افغانستان، دسترسی نابرابر به اینترنت و فناوری به‌طور مستقیم بر آموزش، اشتغال و مشارکت اجتماعی تأثیر گذاشته است. دانش‌آموزان مناطق روستایی از آموزش آنلاین محروم‌اند، زنان در بسیاری از مناطق به تلفن هوشمند یا اینترنت آزاد دسترسی ندارند، و افراد دارای معلولیت نیز از نبود خدمات دیجیتال فراگیر رنج می‌برند. این وضعیت، شکاف‌های اجتماعی را عمیق‌تر کرده است.
یکی از نگرانی‌های برجسته در گزارش رسانه‌ای خبرگزاری دید، به محدودیت‌های سیاسی و فیلترینگ گسترده در خراسان‌افغانستان اشاره دارد که از طرف گروه طالبان وضع شده است. مسدودسازی شبکه‌های اجتماعی، محدودیت بر رسانه‌های آنلاین و سانسور محتوا، نه‌تنها حق دسترسی آزاد به اطلاعات را نقض می‌کند، بلکه مشارکت مدنی را نیز تضعیف می‌سازد. ارتباطات آزاد، پیش‌شرط شفافیت، مسئولیت‌پذیری و حاکمیت مردم‌محور است.
فناوری باید فرصتی برای کاهش نابرابری‌ها باشد، اما در خراسان‌افغانستان اغلب به ابزاری برای بازتولید نابرابری تبدیل شده است. دسترسی محدود زنان و دختران به تلفن، اینترنت، و آموزش دیجیتال، آنان را از جریان تحول جهانی دور نگه داشته است. سیاست‌گذاری عادلانه و توسعه فراگیر باید به‌گونه‌ای طراحی شود که گروه‌های محروم، جایگاه خود را در اکوسیستم دیجیتال باز یابند.
از موانع کمتر دیده‌شده در مسیر توسعه ارتباطات در خراسان‌افغانستان، بحران مزمن برق است. دسترسی ناپایدار به انرژی، نه‌تنها مانع استفاده مداوم از فناوری‌ها می‌شود، بلکه سرمایه‌گذاران را نیز از ورود به این حوزه دلسرد می‌کند. بدون برق، اینترنت معنای چندانی ندارد، و بدون انرژی پایدار، تحقق عدالت دیجیتال ممکن نیست.
در چنین فضایی، رسانه‌ها نقش کلیدی در آگاهی‌بخشی و مطالبه‌گری ایفا می‌کنند. خبرگزاری‌ها، با برجسته‌کردن مناسبت‌هایی چون روز جهانی ارتباطات، می‌توانند صدای کسانی باشند که به‌دلیل محدودیت‌های ساختاری، از مزایای فناوری محروم مانده‌اند. رسانه‌های مسئولیت‌پذیر، نیروی پیشران عدالت دیجیتال و شفافیت دیجیتال در کشورهایی چون خراسان‌افغانستان هستند.
این روز مناسبت جهانی باید بهانه‌ای برای بازنگری در سیاست‌های ارتباطی خراسان‌افغانستان باشد. دولت، نهادهای غیردولتی، جامعه مدنی و بازیگران بخش خصوصی، باید در یک نقشه راه مشترک، برای تقویت زیرساخت‌ها، حذف موانع سیاسی، حمایت از اقشار محروم و توسعه سواد دیجیتال اقدام کنند. آینده کشور به میزان آمادگی آن برای حضور در اقتصاد دیجیتال بستگی دارد.
روی هم رفته باید گفت که تحلیل رسانه‌ای خبر، روز جهانی ارتباطات، ما را به این واقعیت می‌رساند که بدون دسترسی آزاد، عادلانه و ایمن به فناوری، هیچ‌گونه توسعه پایدار و فراگیر امکان‌پذیر نیست. که این ارتباطات است که آینده نسل‌های بعدی خراسان‌افغانستان را رقم خواهد زد و رسانه‌ها، چراغ‌داران این راه اند.
