سیحون کوهسار
در ماه‌های اخیر، موج عظیمی از مهاجران خراسان‌افغانستان از ایران و پاکستان به کشور بازگشته‌اند.
این روند عمدتاً در پی تشدید فشارهای اقتصادی، امنیتی و قانونی در این دو کشور شکل گرفته است.
بسیاری از این مهاجران که سال‌ها یا حتی دهه‌ها در ایران و پاکستان زندگی و کار می‌کردند، اکنون به دلیل افزایش هزینه‌های زندگی، محدودیت‌های شغلی، تبعیض‌های اجتماعی و سیاست‌های سخت‌گیرانه‌ی بی‌پیشینه‌ای مجبور به ترک این کشورها شده‌اند.
بر اساس گزارش صلیب سرخ، تنها در ۱۸ ماه گذشته، حدود یک میلیون مهاجر خراسان‌افغانستان از پاکستان اخراج شده‌اند. همچنین گزارش‌های رسانه‌های ایرانی حاکی از خروج بیش از ۱.۲ میلیون مهاجر خراسان‌افغانستان از ایران در یک سال گذشته است.
در میان این افراد، کسانی هستند که بیش از ۴۰ سال در ایران زندگی کرده و حتی دارای مدارک اقامتی معتبر هم بوده‌اند.
کمیته صلیب سرخ هشدار داده که مهاجران پس از بازگشت با چالش‌های جدی در کمپ‌ها مواجه هستند؛ به‌گونه‌ای که گاهی چهار خانواده در یک چادر اسکان داده می‌شوند.
این نهاد تأکید کرده که روزانه بین چهار تا شش هزار نفر وارد کشور می‌شوند و این موج بازگشت، فشار سنگینی بر خدمات بهداشتی و منابع غذایی وارد کرده است.
مهاجرانی که هنوز در ایران و پاکستان حضور دارند نیز با مشکلات عدیده‌ای دست و پنجه نرم می‌کنند. اشرف، یک مهاجر خراسانی‌افغانستانی در ایران، در مصاحبه با خراسان‌تایمز گفته است که برخورد کشور میزبان با مهاجران خلاف هنجارهای بین‌المللی و اخلاقی است. او از افزایش قیمت‌ها و گرانی شدید به عنوان عوامل اصلی فشار بر مهاجران شاغل در مشاغل سخت و کم‌درآمد یاد کرده است. اشرف که دهه‌ها در ایران زندگی کرده، اکنون با مشکلات اقامتی مواجه است و بیم دارد که اخراج شود. او می‌گوید: «تمام عمرم را در ایران گذرانده‌ام و هیچ امکانات در خراسان‌افغانستان ندارم. اگر مجبور به بازگشت شوم، وضعیتم از این هم بدتر خواهد شد.»
ظریفه، مادر سه کودک، نیز وضعیت مهاجران خراسان‌افغانستان در ایران را نگران‌کننده توصیف کرده و می‌گوید حتی دسترسی به اقلام ضروری مانند شیر خشک، نان و دارو برای‌شان دشوار شده است.
برخی از اخراج‌شدگان نیز ادعا کرده‌اند که توسط رانندگان (سنپ) تاکسی‌های شهری به پولیس تحویل داده شده‌اند.
در پاکستان هم‌چنان وضعیت چندان بهتر نیست؛ دولت این کشور سیاست‌های سختگیرانه‌ای را علیه مهاجران فاقد مدارک قانونی در پیش گرفته است، در حالی که بسیاری از آن‌ها سال‌ها یا حتی دهه‌ها در پاکستان زندگی کرده‌اند و آنجا امکانات معیشتی برای خود تهیه نمودند.
اما بازگشت به خراسان‌افغانستان زیر کنترل گروه طالبان نیز با چالش‌های بزرگی همراه است.
وضعیت اقتصادی این کشور پس از حاکمیت گروه طالبان به شدت نگران کننده است و رژیم این گروه توانایی جذب این حجم از بازگشت‌کنندگان را ندارد.
فقیر محمد، یکی از بازگشت‌کنندگان که ۱۵ سال در پاکستان کار و زندگی کرده، می‌گوید: «حالا که برگشته‌ام، حتی پول اجاره یک اتاق را هم ندارم.».
صابر، بازگشت‌کننده دیگری، با بغض تعریف می‌کند که دو ماه است زیر چادر زندگی می‌کند و شب‌ها با جمع‌آوری ضایعات، هزینه زندگی خود و خانواده‌اش را تأمین می‌کند.
با این حال، راشد عطایی، فعال حقوق مهاجران، اخراج دسته‌جمعی مهاجران را نقض کنوانسیون ۱۹۵۱ و هنجارهای بین‌المللی دانسته است.
او هشدار داده که فقر و بیکاری ممکن است برخی از بازگشت‌کنندگان را به سمت گروه‌های تروریستی و اعتیاد سوق دهد. آقای عطایی تصریح کرده که پاکستان و ایران با برخورد‌های نامناسب‌شان با مهاجرین در جامعه بین المللی تصویر خوب ندارند.
او تصریح کرده که در شرایط کنونی خراسان‌افعانستان بیشتر از هر زمانی نیاز به همکاری دارد و کشورهای همسایه باید از خودگذری نشان دهند و به حوصله‌مندی با مهاجرین که در اثر ناامنی و فقر وطن‌شان را ترک کردند، رفتار کنند.
هرچند جمهوری اسلامی ایران طرح تازه‌ای را در حالی عملی ساختن است که در آن نیروهای نظامی حکومت سابق خراسان‌افعانستان که پیشینه جرمی در ایران نداشته باشند از معرض اخراج در امان هستند و برای‌شان کارت‌های شش ماهه اقامتی داده خواهد شد. اما با آن هم تا اکنون بنابر گزارش‌ها، ده‌ها نظامی پیشین از این کشور اخراج شده که به محض رسیدن به افغانستان یا به زندان برده شده و یا هم از ترس این‌که از سوی گروه طالبان بازداشت و کشته نشوند از خانه‌های‌شان بیرون نمی‌شوند و در بدترین وضعیت مالی قرار دارند.
این موج بازگشت، بحران انسانی بزرگی را در کشور رقم زده است. از یک‌سو، فشارها در کشورهای میزبان مهاجران را مجبور به ترک کرده و از سوی دیگر، شرایط دشوار در خراسان‌افعانستان، پذیرایی از آن‌ها را غیرممکن ساخته است. این وضعیت نیازمند توجه و اقدام فوری جامعه بین‌المللی برای جلوگیری از تشدید فاجعه است.
