نویسنده: محمد نوید دانشپور
بازگشت گسترده مهاجران خراسان‌افغانستان از کشورهای ایران و پاکستان نه‌تنها یک بحران انسانی و اجتماعی، بلکه یک بحران اقتصادی عمیق را نیز در خراسان‌افغانستان ایجاد کرده است. با ورود میلیون‌ها مهاجر برگشته به یک کشور با زیرساخت‌های ضعیف، نرخ بالای بیکاری، و نبود فرصت‌های اقتصادی؛ فشار شدیدی بر منابع محدود داخلی وارد شده است. که در این تحلیل، به بررسی پیامدهای عمده اقتصادی این روند پرداخته می‌شود.
بازگشت بیش از ۲.۴ میلیون نفر به خراسان‌افغانستان، در کشوری که پیشاپیش با نرخ بالای بیکاری مواجه بود، باعث اشباع بازار کار شده است. بسیاری از برگشت‌کنندگان پیش از این در بخش‌های ساختمانی، کشاورزی، یا خدماتی در ایران و پاکستان مشغول به کار بودند، اما اکنون با نبود فرصت کاری در داخل، با جمعیت بیکار موجود وارد رقابت شده‌اند. که کاهش دستمزدها در مشاغل غیررسمی، رشد اقتصاد زیرزمینی و تشدید فقر شهری و روستایی به همراه داشته است.
به اساس آمارهای تخمینی، بیش از ۵۰٪ خانواده‌های خراسان‌افغانستان پیش‌تر بخشی از درآمد خود را از طریق حواله‌های مالی مهاجران در خارج تأمین می‌کردند. بازگشت اجباری هزاران کارگر مهاجر باعث کاهش شدید در ورود ارز خارجی به کشور شده است. که کاهش توان خرید در خانواده‌ها، اختلال در چرخش پول در مناطق روستایی و فشار بر ارز ملی و تورم بیشتر را در قبال داشته است.
از سوی هم، بازگشت مهاجران در حالی بر خراسان‌افغانستان صورت می‌گیرد که خدمات اساسی مانند آموزش، بهداشت، آب و انرژی در بسیاری از مناطق، با تسلط دو باره گروه طالبان بر کشور با کمبود شدید مواجه‌اند. جمعیت اضافی باعث افزایش مصرف و فشار بر این منابع شده است. که کاهش کیفیت خدمات؛نارضایتی اجتماعی و افزایش بار مالی دولت و نهادهای امدادی بیشتر نموده است.
با توجه به نبود امکانات اسکان، هزاران خانواده مهاجر در حاشیه شهرها یا در اردوگاه‌های موقت مستقر شده‌اند. این روند نه‌تنها باعث رشد زاغه‌نشینی، بلکه موجب افزایش قیمت مسکن در برخی مناطق از جمله شهر کابل نیز شده است. که پیامد آن عبارت از افزایش نرخ اجاره‌خانه؛ تشدید بحران مالکیت زمین و گسترش فقر شهری می‌باشد.
بسیاری از برگشت‌کنندگان دارای مهارت‌های فنی و کاری هستند که در کشورهای میزبان آموخته‌اند. اما نبود برنامه‌ریزی و ایجاد فرصت از سوی حکومت گروه طالبان، باعث شده این توانایی‌ها بلااستفاده بماند. که در نتیجه اتلاف ظرفیت نیروی انسانی؛ سرخوردگی و افزایش مهاجرت مجدد و رشد بیکاری تحصیل‌کرده‌ها را به همراه دارد.
که نهادهایی داخلی و بین المللی، از قبیل وزارت امور مهاجرین و عودت‌کننده‌گان گروه طالبان، صلیب سرخ، و UNHCR و سایر نهادهای دیگر برای پاسخ به نیازهای اقتصادی مهاجران دچار کسری بودجه شدید شده‌اند. کمک‌های نقدی ناکافی است و منابع محلی نیز محدود. که این باعث توقف یا کاهش پروژه‌های حمایتی؛ بی‌اعتمادی مهاجران به حکومت گروه طالبان و افزایش وابستگی به کمک‌های خارجی شده است.
روی هم رفته باید گفت بازگشت بی‌برنامه مهاجران از ایران و پاکستان، کشور خراسان‌افغانستان را در یک بحران اقتصادی پیچیده قرار داده است. بیکاری، کاهش حواله‌ها، افزایش هزینه زندگی، و فشار بر زیرساخت‌های اقتصادی، کشور را در وضعیت شکننده‌تری قرار داده است. در صورت عدم مدیریت هوشمندانه و حمایت مؤثر بین‌المللی، این وضعیت می‌تواند به ناآرامی‌های اجتماعی و موج جدیدی از مهاجرت‌های غیرقانونی منجر شود.
