نگارنده: مانی فرهمند
آغاز سخن
درین اواخر نمایندگانی از کشورهای همسایه و نزدیک خراسان/افغانستان در صدد ایجاد مناسبات توام با احتیاط با گروه طالبان اند، بنابرین کشورهای که دارای منافع متضاد و متناقضی با هم دارند نیز دنبال فرصت‌های بر اعمال نفوذ بر گروهی که مشتاقانه به جهان خارج چشم دوخته و منتظر است تا جهان به این گروه مشروعیت بخشیده و به عنوان یک دولت مستقل و عضوی از سازمان ملل مورد شناسایی قرار دهند.
از زمان بازگشت گروه طالبان به قدرت در خراسان/افغانستان، کشورها رویکردهای متفاوتی در قبال این رژیم اتخاذ کرده‌اند و سعی در ایجاد تعادل بین تعامل دیپلماتیک و نگرانی‌های مربوط به حقوق بشر و امنیت داشته‌اند. چین به‌عنوان نمونه گام‌های بلندی برداشته است این کشور تعامل فعالی با دولت گروه طالبان داشته و بر منافع امنیتی و اقتصادی تمرکز کرده است و حتی سفیری در خراسان/افغانستان دارد.
درین میان هند نیز با توجه به روابط اخیر متزلزل میان پاکستان و گروه طالبان و همچنان نزدیکی و همآغوشی چین با این گروه سعی دارد تا حداقل درین مسابقه تاکتیکی بیرون از بازی نماند به این اساس نمایندگانی در سطوح بیشتر امنیتی و سیاسی این کشور خراسان/افغانستان را تحت نظارت دارد و در مقاطع مختلف از منافع مشترک این کشور با گروه گروه طالبان سخن بمیان آمده است.
اگرچه هیچ کشوری رسماً دولت گروه طالبان را به رسمیت نشناخته است، اما حدود ۴۰ کشور به نوعی روابط دیپلماتیک یا غیررسمی با آن برقرار کرده‌اند. به همین دلیل است که کارشناسانی مانند جایانت پراساد، سفیر پیشین هند در خراسان/افغانستان، درباره اقدام اخیر هند محتاط‌تر هستند. گروه طالبان که در آگست ۲۰۲۱ قدرت را تصرف کردند، در صورتی که تا حالا از سوی هیچ کشوری به شمول هند به رسمیت شناخته نشده اند. در عین زمان، چندین کشور بدون این که اداره گروه طالبان را به رسمیت بشناسند با آن مناسبات ایجاد کرده اند. هند نیز شامل این کشورهاست که برنامه استراتژیک برای گسترش حضور خود در خراسان/افغانستان دارد.
این وضعیت نشان‌دهنده افت شدید روابط از زمان سقوط کابل در سال ۲۰۲۱ است، که یک مقام ارشد اطلاعاتی پاکستان از نخستین مهمانان خارجی بود که با رژیم گروه طالبان دیدار کرد. در آن دوره، بسیاری سقوط کابل را شکستی استراتژیک برای هند می‌دانستند.
هرچند هند حکومت گروه طالبان را به رسمیت نشناخته است، گزارش شده که گروه طالبان یک دیپلمات را برای سرپرستی قونسلگری خراسان/افغانستان در ممبئی مقرر کرده اند. آیا با پرتنش شدن مناسبات گروه طالبان و پاکستان، هند در تلاش نزدیکی با این گروه است؟
دلایل دیگری نیز برای این نزدیکی وجود دارد. هند به دنبال تقویت ارتباطات و دسترسی به آسیای مرکزی است، اما به دلیل مخالفت پاکستان با اعطای اجازه عبور و مرور نمی‌تواند مستقیماً از راه زمینی به این منطقه دسترسی پیدا کند. کارشناسان معتقدند خراسان/افغانستان برای تحقق این هدف نقش کلیدی دارد. یکی از راهبردهای هند همکاری با ایران در توسعه بندر چابهار برای بهبود دسترسی به آسیای مرکزی از طریق خراسان/افغانستان است. درین پژوهش سعی نمودیم تا نکات مشترک این نزدیکی و همآغوشی هند با گروه طالبان را بررسی نمائیم.
هند و پیشینه مناسبات با خراسان/افغانستان
هند از نظر تاریخی و تمدنی همسایه شرقی فلات ایران فرهنگی است و ازینرو مناسبات نزدیک و تنگاتنگی میان این دو سر زمین تاریخی یعنی آریانای باستان و هند باستان وجود دارد و هردو سرزمین دارای ریشه مشترک زبانی و نژادی نیز اند که پس از سرازیر شدن آریائیان به هند در متون مقدس هندی و ایرانی ودا ها و زبان اوستایی وجود دارد. اما چیزی که در این جا به بحث ما پیوند دارد پیشینه مناسبات هند و خراسان/افغانستان با وجود این که به قرن‌ها پیش برمی‌گردد. در اینجا به نکات کلیدی و مدرن‌تر آن اشاره می‌کنم:
تاریخچه روابط فرهنگی، تجاری و سیاسی بین این دو کشور از زمان امپراتوری‌های قدیمی مانند موریا و کوشان آغاز شده است. هند در تاریخ خراسان/افغانستان نقش مهمی داشته است اغلب این سلسله‌های تمدنی به هم پیوسته اند و موجودیت آثارهای بودایی در خراسان/افغانستان و یا رگه‌های فرهنگ آریایی در هند نمایانگر پیوستگی تاریخی عصر باستان را نشان می‌دهد.
در مناسبات سیاست مدرن که پس از استقلال هند در ۱۹۴۷ و خراسان/افغانستان در سال ۱۹۱۹ است، این دو کشور روابط دیپلماتیک رسمی را آغاز کردند. در دوره‌های مختلف، هند در بازسازی خراسان/افغانستان پس از جنگ‌های متعدد کمک کرده است. هند به عنوان یکی از بزرگ‌ترین کمک‌کنندگان به توسعه خراسان/افغانستان شناخته می‌شود. پروژه‌های مهمی مانند ساخت پارلمان خراسان/افغانستان، سد سلما، و خطوط برق کابل-پلخمری از جمله این کمک‌ها هستند.
گرچه هند حضور نظامی مستقیم در خراسان/افغانستان ندارد و نداشت، اما از طریق آموزش پلیس و نیروهای امنیتی دوره جمهوریت خراسان/افغانستان و همچنین ارائه تجهیزات غیرنظامی، نقش خود را ایفا کرده است. این کشور همچنان در عرصه تجارت و اقتصاد به دنبال تقویت روابط اقتصادی با خراسان/افغانستان بوده و به ویژه پس از سقوط گروه طالبان دوره نخست، حجم تجارت بین دو کشور افزایش یافت. توافقنامه‌های تجاری برای تسهیل تجارت و سرمایه‌گذاری بسته شده‌اند.
حضور هند در خراسان/افغانستان همیشه با نگاه به تعادل قدرت در منطقه، به ویژه در برابر پاکستان، همراه بوده است. اما این روابط با تنش‌های امنیتی و تروریسم هم مواجه بوده است. که تحولات اخیر به ویژه با تغییرات سیاسی در خراسان/افغانستان، به خصوص پس از خروج نیروهای آمریکایی و بازگشت گروه طالبان به قدرت، روابط هند و خراسان/افغانستان وارد دوره جدیدی شده که هنوز در حال شکل‌گیری است.
کمک‌های هند به خراسان/افغانستان
هند تاریخچه‌ای طولانی از کمک‌های بشردوستانه و توسعه‌ای به خراسان/افغانستان دارد. در ادامه به چند مورد از این کمک‌ها اشاره می‌شود:
کمک‌های اقتصادی و زیرساختی: هند در طول دو دهه گذشته حدود دو میلیارد دلار به خراسان/افغانستان کمک کرده است. این کمک‌ها شامل پروژه‌های بزرگ زیرساختی مانند ساخت سد سلما در هرات، بازسازی لیسه حبیبیه در کابل، و توسعه بندر چابهار ایران برای دسترسی خراسان/افغانستان به آب‌های آزاد می‌شود. همچنین، هند برای ساخت ساختمان جدید پارلمان خراسان/افغانستان و خطوط برق رسانی از شمال به کابل مشارکت داشته است.
کمک‌های بشردوستانه: در سال‌های اخیر، به ویژه پس از سقوط دولت پیشین خراسان/افغانستان به دست گروه طالبان، هند به ارسال کمک‌های بشردوستانه ادامه داده است. این کمک‌ها شامل ارسال گندم، دارو، واکسن‌های کووید-۱۹ و لباس زمستانی برای مردم خراسان/افغانستان بوده است. به عنوان مثال، در سال ۲۰۲۱، هند ۵۰۰ هزار دوز واکسن کرونا به خراسان/افغانستان ارسال کرد.
آموزش و بهداشت: هند همچنین در بخش آموزش و بهداشت فعال بوده است. اعطای بورسیه‌های تحصیلی به دانشجویان افغان و ساخت بیمارستان ایندیرا گاندی در کابل از جمله این اقدامات است.
کمک‌های اخیر: با توجه به تغییرات سیاسی در خراسان/افغانستان، هند کمک‌های خود را به صورت محموله‌های کوچکتر و بشردوستانه ادامه داده است. به عنوان مثال، در سال ۲۰۲۲، هند تیم‌های تخنیکی برای نظارت بر کمک‌های بشردوستانه به کابل فرستاد و محموله‌های کمکی برای زلزله‌زدگان ارسال کرد.
روابط دیپلماتیک و استراتژیک: با توجه به تحولات اخیر، هند در حال بازنگری در روابط خود با خراسان/افغانستان است. اخیراً دیدارهایی میان مقامات هندی و گروه طالبان صورت گرفته که نشان از تلاش هند برای حفظ نفوذ و منافع خود در منطقه دارد. این روابط شامل استفاده از بندر چابهار برای رساندن کمک‌های بشردوستانه و توسعه تجارت بین دو کشور است.
این کمک‌ها به طور کلی نشان‌دهنده تعهد هند به حمایت از خراسان/افغانستان در بخش‌های مختلف از جمله بازسازی، توسعه و کمک‌های بشردوستانه است، هرچند با توجه به شرایط سیاسی جدید در خراسان/افغانستان، شکل و ماهیت این کمک‌ها در حال تغییر است.
هند و گروه طالبان
مناسبات هند با گروه طالبان در طول زمان دچار تحولات زیادی شده است گروه طالبان خود را میراث دار واقعی اسلام سیاسی می‌دانند و رویکرد این گروه اغلب در ستیز و درگیری با کشورهای غیر اسلامی و به ویژه هندوها است که پیشینه آن بر می‌گردد به جدای هند و پاکستان طوری که مسلمانان تندرو تمایل ضد هندویی داشته و این انگیزه از طریق مدارس دیویندی شاخه پاکستان به گروه طالبان نیز میراث رسیده است در حالی که اکنون هند در صدد باز کردن جای پای در خراسان/افغانستان است و می‌خواهد از تنش‌های اخیر میان گروه طالبان و پاکستان به سود خود استفاده نماید.
سایت بررسی تحولات خراسان/افغانستان از دورنمای گسترش روابط هند و حکومت گروه طالبان سخن گفته است که در این مقاله آمده است که به تازگی هیئت بلند پایه هندی به ریاست جی پی سینگ، مقام ارشد وزارت خارجه این کشور در امور خراسان/افغانستان، ایران و پاکستان وارد کابل شد و با مقامات ارشد حکومت گروه طالبان دیدار و گفتگو کرد. اعضای این هیئت علاوه بر مقامات سیاسی، با مقامات امنیتی حکومت گروه طالبان از جمله ملا یعقوب وزیر دفاع نیز دیدار کردند.
هند و عبور از مرحله تردید و انتظار: پس از سقوط جمهوریت و حاکمیت مجدد گروه طالبان، دهلی تقریبا با خراسان/افغانستان قطع ارتباط کرد. دولت نارندرا مودی در همان روزهای نخست سقوط جمهوریت، تمام ویزاهای صادرشدۀ برای شهروندان خراسان/افغانستان را به حالت تعلیق در آورد، همکاری‌های مالی و توسعه‌ای برای خراسان/افغانستان را متوقف کرد و به طور محدود کمک‌های بشردوستانه را تداوم بخشید. هر چند که بعدتر مقامات هندی، سفارت خود در خراسان/افغانستان را بازگشایی کرد اما فعالیت در سطح پایین‌تر از سفیر و محدود ادامه یافت.
بر اساس محتوای منتشر شده از مذاکرات هیئت هندی با مقامات حکومت گروه طالبان در رسانه‌ها و نیز استقبال کابل از این سفر، به نظر می‌رسد که این سفر را باید نقطه عطفی در سطح روابط دیپلماتیک کابل و دهلی نو باید تلقی کرد. با اقدام اخیر دهلی نو، می‌توان گفت که دولت مودی از سیاست تردید و انتظار در قبال تحولات خراسان/افغانستان عبور کرده است و عزم بر آن دارد تا وارد فاز تعامل فعال و گسترده با حکومت گروه طالبان شود.
راهبرد هند در قبال خراسان/افغانستان: بر اساس یک تقسیم‌بندی، خراسان/افغانستان در حوزه جنوب آسیا قرار می‌گیرد و هند و پاکستان هر دو خراسان/افغانستان را در حوزه جنوب آسیا می‌پنداراند. تنش سیاسی بین دهلی و اسلام آباد و نوع بازی این دو کشور در حوزه جنوب آسیا، فضای این منطقه را امنیتی ساخته است. به همین دلیل، کارکرد سازمان منطقه‌ای سارک و کلان پروژه‌های اقتصادی منطقه‌ای از جمله ترانزیت کالا و انرژی در سطح رویا باقی مانده است.
رقابت بین هند و پاکستان، تاثیر عمیقی بر نوع رابطه این دو کشور با خراسان/افغانستان داشته است. راهبرد پاکستان در قبال خراسان/افغانستان بیش از هر عامل دیگری تحت تاثیر نوع روابط کابل و دهلی است. متقابلا، راهبرد هند در قبال خراسان/افغانستان بیشتر براساس الگوها و متغییرهای امنیتی بین کابل و اسلام آباد شکل می‌گیرد. این الگو از دیرباز در روابط شبکه‌ای این ۳ کشور حاکم بوده است.
مبتنی بر این واقعیت، می‌توان گفت پس از محرز شدن تنش امنیتی بین پاکستان و حکومت گروه طالبان، دولت مودی تصمیم گرفته است تا روابط خود را با حکومت گروه طالبان گسترش دهد و وارد فاز جدید دیپلماتیک با این کشور شود.
پیامد گسترش تعامل هند و حکومت گروه طالبان: به احتمال زیاد، دهلی و کابل تلاش خواهند کرد تعاملات خود را در سطوح مختلف به تدریج گسترش دهند. در این بین، آنچه که فوریت دارد، آغاز فعالیت کنسولی حکومت گروه طالبان در دهلی نو است. گام اول و اجرایی این توافق، فعالیت بخش کنسولی مراکز دیپلماتیک خراسان/افغانستان در هند است که طبق اخبار منتشر شده، مقامات هندی مجوز آن را داده‌اند و قرار است دیپلمات‌های حکومت گروه طالبان خدمات کنسولی را برای افغان‌های مقیم دهلی آغاز کنند.
احتمالا دهلی سطح همکاری‌ها را با حکومت گروه طالبان در حوزه دیپلماتیک و امنیتی گسترش دهد. با این رویکرد، سفارت خراسان/افغانستان در دهلی نو از حالت تعلیق خارج و با حضور دیپلمات‌های حکومت گروه طالبان دوباره فعال خواهد شد. این احتمال به طور جدی مطرح است که در آینده، دولت هند پیشنهاد آموزش نیروهای امنیتی خراسان/افغانستان را حکومت گروه طالبان مطرح کند.
فازهای بعدی همکاری بین کابل و دهلی، ممکن است که یک بار دیگر دست برتر هند را در خراسان/افغانستان تثبیت کند. طبق اخبار منتشر شده، هیئت هندی قول داده است کمک‌های توسعه‌ای برای خراسان/افغانستان در زمینه ترانزیت از طریق بندر چابهار و همچنین پروژه‌های سدسازی و زیربنایی از سر گرفته می‌شود. در این بین، از سرگیری فعالیت هند در اعمار سد شاه‌توت بر روی رودخانه کابل، موضوعی حساس برای پاکستان است.
قرارداد اعمار این سد در دولت پیشین خراسان/افغانستان با هزینه بیش از ۲۸۶ میلیون دلار با هند امضا شد. با اعمار این سد، آب رودخانه کابل که به سمت پاکستان سرازیر می‌شود، دستخوش تغییر خواهد شد و این به منزله مدیریت آب‌های فرامرزی مشترک خراسان/افغانستان و پاکستان توسط دهلی است.
بدون تردید، افزایش سطح تعاملات بین حکومت گروه طالبان و دولت مودی، با واکنش جدی دولت پاکستان مواجه خواهد شد. به طور قطع و حسب قرائن موجود، پاکستان سطح روابط خود را با مخالفان سیاسی و نظامی گروه طالبان افزایش خواهد داد و در دراز مدت تلاش خواهد کرد تا به فعال شدن دفتر نمایندگی مخالفان حکومت گروه طالبان کمک کند. طبق این فرضیه، تاریخ یک بار دیگر تکرار خواهد شد و پاکستان تلاش خواهد کرد حکومت بر حال خراسان/افغانستان را از طریق مخالفان آن به زیر بکشد.
سوتیک بیسواس خبرنگار هندی در مقاله‌ای که در سایت شبکه بی‌بی‌سی در ۳ بهمن ۱۴۰۳ – ۲۲ ژانویه ۲۰۲۵ منتشر شده است مطرح نمود که چرا هند اکنون به دنبال برقراری ارتباط با گروه طالبان است؟ و در پیوند به دیدار ویکرام میسری، وزیر امور خارجه هند، با امیر خان متقی، سرپرست وزارت خارجه گروه طالبان از آخرین تلاش دیپلماتیک هند برای نزدیکی به گروه طالبان نشان از تغییری چشمگیر در نگرش این کشور به واقعیت‌های ژئوپلیتیکی منطقه دارد. این اقدام بیش از سه سال پس از آن انجام می‌شود که هند با تصرف کابل به دست گروه طالبان ضربه سنگینی از نظر استراتژیک و دیپلماتیک خورد.
با توجه به نوشته آقای بیسواس در بی‌بی‌سی: دو دهه سرمایه‌گذاری هند در دموکراسی خراسان/افغانستان – شامل آموزش‌های نظامی و اعطای بورس تحصیلی و اجرای پروژه‌های مهم مانند ساخت پارلمان جدید – به سرعت از بین رفت. این سقوط زمینه را برای نفوذ بیشتر رقبای منطقه‌ای، به‌ویژه پاکستان و چین نیز فراهم کرد که موجب تضعیف موقعیت استراتژیک هند و ایجاد نگرانی‌های امنیتی جدید شد.
بیساریا به دویچه‌وله گفت: “این بخشی از سیاست هند برای تعامل دقیق و عملی با حاکمان دی فاکتوی خراسان/افغانستان است. یک تیم تخنیکی هند در کابل حضور دارد که در سطح رسمی با مقام‌های گروه طالبان در ارتباط است.” او گمانه زنی می‌کند که انتظار حداقلی هند از گروه طالبان این است که مانند دهه ۹۰ تهدیدی به امنیت ملی هند ایجاد نکنند و در بهترین حالت از منافع دهلی‌نو در خراسان/افغانستان یا چابهار محافظت کنند.
سفارت خراسان/افغانستان در دهلی‌نو در اوکتوبر سال گذشته فعالیت‌هایش را متوقف ساخت. آن زمان این سفارت در اعلامیه‌ای این اقدام را به یک سلسله مشکلات از جمله همکاری نکردن دولت هند پیوند داد. پس از آن فرید ماموندزی که در حکومت پیشین خراسان/افغانستان به حیث سفیر در هند گماشته شده بود، با ترک دهلی نو و بر نگشتن به هند، به نحوی خلای رهبری ایجاد کرد.
گاددام دارمندره، فرستاده پیشین هند به ایران به دویچه‌وله گفت که گماشته شدن یک نماینده جدید در ممبئی نشانه‌ای از یک اقدام دشوار و در عین زمان عملگرایانه است.
دارمندره افزود: “روابط گروه طالبان و پاکستان تیره است. ایران و چین به گروه طالبان اجازه داده اند تا کنترول سفارت‌های خراسان/افغانستان در تهران و پیکنگ را به دست گیرند. بنابراین، منطقی است که ما منافع ملی خود را در نظر داشته باشیم”. بنابرین در اینجا به بررسی این روابط در دو دوره قبلی و حال پرداخته می‌شود:
۱. دوره قبلی (پیش از سال ۲۰۲۱)
عدم رسمیت و مخالفت: در دوره حکومت قبلی گروه طالبان (۱۹۹۶-۲۰۰۱)، هند به دلیل روابط نزدیک با دولت‌های پیشین خراسان/افغانستان و همچنین تنش‌های استراتژیک با پاکستان، از حمایت و رسمیت دادن به گروه طالبان خودداری کرد. هند یکی از کشورهایی بود که به شدت با گروه طالبان مخالفت می‌کرد و از نیروهای مقاومت شمال حمایت می‌نمود.
کمک‌های توسعه‌ای: پس از سقوط گروه طالبان در سال ۲۰۰۱، هند کمک‌های گسترده‌ای برای بازسازی خراسان/افغانستان انجام داد. این کمک‌ها شامل پروژه‌های زیرساختی، آموزشی، و بهداشتی بودند که با هدف تقویت دولت مرکزی خراسان/افغانستان انجام می‌شدند.
۲. دوره فعلی (پس از سال ۲۰۲۱)
سخنگوی وزارت خارجه هند گفت که این گفتگوها روی «کمک‌های بشری هندوستان که به مردم خراسان/افغانستان ارائه می‌کند» متمرکز بوده است. به گفته او، در این دیدارها در مورد راه‌های «استفاده جامعه تاجران افغان» از بندر چابهار ایران برای تجارت بین‌المللی نیز گفتگو شده است. هند در اوایل امسال توافقی را با ایران برای توسعه و مدیریت این بندر برای یک دهه دیگر امضا کرد.
تعامل بدون به رسمیت شناسی: هند در ماه جون سال ۲۰۲۲، یک “تیم فنی” را به برای همآهنگی در کار تسلیم دهی کمک‌های بشردوستانه و بررسی چگونگی حمایت از مردم خراسان/افغانستان به کابل فرستاد. از آن زمان تا کنون گروه طالبان در تلاش استقرار نمایندی خود در دهلی نو بوده اند.
بعداً در ماه جنوری امسال هند در نشستی در کابل شرکت کرد که از سوی گروه طالبان تحت نام “ابتکار همکاری منطقه‌ای” برگزار شده بود. نمایندگان شماری از کشورهای دیگر به شمول روسیه، چین، ایران و پاکستان نیز در این نشست حضور داشتند.
شانتی ماریت دی‌سوزا، کارشناس مسایل خراسان/افغانستان به دویچه‌وله گفت که هند در تلاش است تا به تدریج نفوذ استراتژیک خود در کابل را احیا کند، چیزی که با تسلط گروه طالبان بر خراسان/افغانستان در آگست سال ۲۰۲۱ از دست رفته بود.
دی‌سوزا که به عنوان رئیس موسسه مطالعات راهبری “مانترایا” در هند کار می‌کند، گفت: “هند ممکن است راه را برای تامین روابط تجاری خود با کشورهای آسیای میانه از طریق بندر چابهار در ایران و خاک خراسان/افغانستان هموار کند و عمق استراتژیک پاکستان را که این کشور از زمان حاکمیت گروه طالبان در خراسان/افغانستان به دنبال آن بوده است، از بین ببرد”. به باور این کارشناس امور خراسان/افغانستان، گروه طالبان نیز خواهان “تعمیق روابط” با هند اند.
دی‌سوزا اذعان کرد که تلاش گروه طالبان برای کسب مشروعیت، با نزدیک شدن این گروه به هند تقویت خواهد شد. او باور دارد که هرچند واقعیت این است که برای غرب و ایالات متحده خراسان/افغانستان دیگر “یک مسئله” نیست و این کشورها تنها به گونه مناسبتی گاه ناگاه در مورد نقض حقوق دختران و زنان در این کشور اشاراتی دارند، اما در مقابل در منطقه دیدگاه‌ها چنین نیست. دی‌سوزا گفت: ” تقریبا همه همسایه‌های منطقه‌ای خراسان/افغانستان اهمیت تعامل با امارت اسلامی را درک کرده‌اند، حتی بدون اینکه آن را به رسمیت بشناسند”.
رویکرد احتیاطی: هند با احتیاط به تعامل با گروه طالبان ادامه می‌دهد. این کشور به دنبال حفظ تعادل بین کمک به مردم خراسان/افغانستان و محافظت از منافع خود در برابر نفوذ روزافزون پاکستان و چین در این کشور است.
استفاده از پتانسیل‌های اقتصادی: هند همچنین به دنبال بهره‌برداری از پتانسیل‌های اقتصادی و تجاری خراسان/افغانستان است. به عنوان مثال، استفاده از بندر چابهار برای تجارت با خراسان/افغانستان یکی از اقدامات مهم هند برای دور زدن پاکستان و افزایش تأثیر اقتصادی خود در خراسان/افغانستان است. هند به دلایل مختلفی اکنون به برقراری روابط با گروه طالبان علاقه‌مند است:
۱. منافع استراتژیک: (مقابله با نفوذ پاکستان) هند همیشه نگران نفوذ پاکستان در خراسان/افغانستان بوده است. با بازگشت گروه طالبان به قدرت، هند می‌خواهد از افزایش نفوذ پاکستان جلوگیری کرده و به دنبال راه‌هایی برای کاهش این نفوذ باشد. هم چنان (کاهش نفوذ چین) است زیرا چین نیز در حال تقویت روابط خود با گروه طالبان است. هند با در نظر گرفتن این موضوع، مایل است تا در این معادله استراتژیک حضور داشته باشد تا نفوذ چین را در منطقه متعادل کند.
۲. امنیت منطقه‌ای: بحث تروریسم و امنیت داخلی هند است زیرا هند نگران است که خراسان/افغانستان تحت کنترل گروه طالبان ممکن است به پایگاهی برای گروه‌های تروریستی تبدیل شود که می‌توانند به هند حمله کنند. با ارتباط با گروه طالبان، هند می‌تواند تلاش کند تا از این خطرات بکاهد.
۳. منافع اقتصادی: تجارت و سرمایه‌گذاری در خراسان/افغانستان است زیرا خراسان/افغانستان دارای منابع طبیعی غنی است. هند قبلاً در پروژه‌های بزرگ زیرساختی در خراسان/افغانستان سرمایه‌گذاری کرده است و می‌خواهد این سرمایه‌گذاری‌ها را حفظ و توسعه دهد. همچنین، تجارت از طریق بندر چابهار در ایران به خراسان/افغانستان، که توسط هند توسعه داده شده، می‌تواند از این طریق تقویت شود.
۴. کمک‌های بشردوستانه و توسعه‌ای: گرچه هند تاریخچه‌ای طولانی در کمک به خراسان/افغانستان دارد و اکنون نیز می‌خواهد به مردم خراسان/افغانستان کمک کند، حتی اگر این به معنای تعامل با گروه طالبان باشد. این کمک‌ها شامل ارسال غذا، دارو، واکسن و سایر نیازهای بشردوستانه است.
۵. دیپلماسی و نفوذ منطقه‌ای: با تعامل با گروه طالبان، هند می‌تواند از حذف کامل خود از معادلات سیاسی خراسان/افغانستان جلوگیری کند و به دنبال حفظ و تقویت نفوذ خود در منطقه باشد.
۶. تغییر در سیاست‌های بین‌المللی: همراهی با جریان جهانی که احتیاط استراتیژیک را مد نظر دارد زیرا بسیاری از کشورها در حال بررسی یا برقراری ارتباط با گروه طالبان هستند. هند با این رویکرد می‌تواند از عقب ماندن از تغییرات دیپلماتیک جلوگیری کند.
این دلایل نشان می‌دهند که هند با در نظر گرفتن تغییرات سیاسی و استراتژیک منطقه، به دنبال یافتن راه‌های جدید برای تأمین منافع خود و حفاظت از مردم خراسان/افغانستان است.
۳. منافع هند و گروه طالبان
هند در مسابقه همآغوشی گروه طالبان از کشورهای منطقه پس نماند و دوست دارد تا جایگاه ویژه پاکستان در امارت گروه طالبان را به چالش جدی مواجه سازد و سعی دارد تا به دنبال جایگزینی پاکستان در خراسان/افغانستان یا استفاده از گروه طالبان علیه پاکستان باشد. در هفته‌های گذشته نشانه‌هایی از تغییر رویکرد در هند مشاهده شد. ویکرام میسری، دیپلمات ارشد هند، با امیر خان متقی، سرپرست وزارت خارجه گروه طالبان، در دبی دیدار کرد. این دیدار بالاترین سطح تعامل از زمان سقوط کابل محسوب می‌شود. دولت گروه طالبان تمایل خود را به تقویت روابط سیاسی و اقتصادی با هند ابراز کرد و این کشور را «قدرت مهم منطقه‌ای و اقتصادی» خواند.
گفته می‌شود مذاکرات بر گسترش تجارت و استفاده از بندر چابهار ایران متمرکز بوده است، بندری که هند در حال توسعه آن برای دور زدن بنادر کراچی و گوادر پاکستان است.
با توجه به مقاله بیسواس اهمیت این دیدار چیست؟ او مینگارد که مایکل کوگلمن، از اندیشکده آمریکایی مرکز ویلسون، به من گفت که دهلی اکنون در عمل (دو فاکتو) مشروعیتی را به رهبران گروه طالبان می‌دهند که آنها از زمان بازگشت به قدرت به دنبال کسب آن از جامعه بین‌المللی بوده‌اند.
کوگلمن می‌افزاید: «این واقعیت که چنین رفتاری از سوی هند – کشوری که پیش از این هرگز روابط دوستانه‌ای با گروه طالبان نداشته است – صورت می‌گیرد، اهمیت آن را دوچندان می‌کند و یک پیروزی دیپلماتیک نیز برای گروه طالبان به شمار می‌رود.»
آقای راساد می‌گوید در سه سال گذشته هند از طریق یک دیپلمات وزارت امور خارجه با گروه طالبان در ارتباط بوده است. هند کنسولگری‌های خود را در خراسان/افغانستان طی جنگ داخلی دهه ۱۹۹۰ بست و پس از پایان جنگ در سال ۲۰۰۲ آنها را بازگشایی کرد. او می‌افزاید: «ما نمی‌خواستیم این وقفه [دوباره] ایجاد شود، بنابراین تصمیم به تعامل گرفتیم. این اقدام صرفاً یک گام رو به جلو در روابط است.»
اس جایشانکار، وزیر امور خارجه هند، در سال ۲۰۲۳ به پارلمان گفت که هند «پیوند‌های تاریخی و تمدنی» با خراسان/افغانستان دارد. هند بیش از ۳ میلیارد دلار در بیش از ۵۰۰ پروژه در سراسر خراسان/افغانستان سرمایه‌گذاری کرده است که شامل ساخت جاده‌ها، خطوط انتقال برق، سدها، بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها می‌شود. همچنین هند به آموزش افسران افغان پرداخته، هزاران بورس تحصیلی به دانشجویان اعطا کرده و ساختمان جدید پارلمان را ساخته است.
این امر بیانگر یک واقعیت ژئوپلیتیک پایدار است. روزنامه ایندین اکسپرس نوشته است: «صرف نظر از ماهیت رژیم حاکم بر کابل – چه سلطنتی یا کمونیستی یا اسلامی – همواره روابط گرمی بین دهلی و کابل وجود داشته است.»
کوگلمن نیز این دیدگاه را تأیید می‌کند. او می‌گوید: «هند سابقه‌ای برجسته به‌عنوان ارائه‌دهنده کمک‌های توسعه‌ای و بشردوستانه در خراسان/افغانستان دارد، که این امر موجب ایجاد حسن نیت عمومی در میان مردم خراسان/افغانستان شده است و دهلی نمی‌خواهد این حسن نیت را از دست بدهد.»
نکته جالب این است که در میان افزایش تنش‌ها میان خراسان/افغانستان و پاکستان، روابط با دهلی ظاهراً در حال بهبود است. پاکستان مدعی است که گروه طالبان افراطی پاکستانی (TTP) از پناهگاه‌هایی در خاک خراسان/افغانستان عملیاتشان را انجام می‌دهند.
در ژوئیه گذشته، خواجه آصف، وزیر دفاع پاکستان، در گفت‌وگو با بی‌بی‌سی اعلام کرد که پاکستان به حملات خود علیه خراسان/افغانستان در چارچوب عملیاتی برای مقابله با تروریسم ادامه خواهد داد. چند روز پیش از آغاز مذاکرات میان هند و دولت گروه طالبان، بنا بر اعلام دولت خراسان/افغانستان، حملات هوایی پاکستان باعث کشته شدن ده‌ها نفر در شرق خراسان/افغانستان شد. دولت گروه طالبان این حملات را نقض حاکمیت خود دانست و محکوم کرد.
کوگلمن می‌گوید: «اگرچه پاکستان تنها عامل محرک تلاش‌های رو به افزایش هند برای نزدیکی به گروه طالبان نیست، اما واقعیت این است که دهلی با نزدیک شدن به یک متحد مهم و دیرینه پاکستان که اکنون علیه حامی سابق خود موضع گرفته است، پیروزی بزرگی در رقابت همیشگی خود با پاکستان کسب می‌کند.»
کوگلمن می‌گوید: «برای دهلی آسان‌تر است که با تعامل نزدیک‌تر با رهبری گروه طالبان بر بخش خراسان/افغانستان این طرح تمرکز کند، زیرا گروه طالبان کاملاً از برنامه‌های هند حمایت می‌کند، چرا که این برنامه‌ها به تقویت روابط تجاری و ارتباطی خود خراسان/افغانستان کمک خواهد کرد.»
روشن است که اقدام اخیر هند به پیشبرد منافع اصلی این کشور در خراسان/افغانستان تحت رهبری گروه طالبان کمک می‌کند: جلوگیری از تهدیدات تروریستی علیه هند، بهبود دسترسی به ایران و آسیای مرکزی، حفظ حسن نیت عمومی از طریق کمک‌های بشردوستانه و مقابله با پاکستان که با مشکلات متعددی دست و پنجه نرم می‌کند.
کوگلمن می‌افزاید: «خطر اصلی تقویت روابط با گروه طالبان، خود گروه طالبان است. ما درباره یک بازیگر خشن و بی‌رحم صحبت می‌کنیم که روابط نزدیکی با گروه‌های تروریستی بین‌المللی – از جمله گروه‌های پاکستانی – دارد و تلاش چندانی برای تغییر خود نسبت به آنچه در دهه ۱۹۹۰ بود نکرده است.»
همچنان مورالی کریشنان نوسنده مقاله‌ای در خبرگزاری دویچه وله به تاریخ ۱۴۰۳/۸/۲۵۱۴۰۳ آبان ۲۵, جمعه در صدد پرداختن به این پرسش است که چرا هند در تلاش نزدیکی با گروه طالبان است؟ اخیراَ خبرگزاری باختر زیر کنترول اداره گروه طالبان خبر داد که این رژیم اسلام‌گرا اکرام‌الدین کامل را به عنوان قونسل در شهر ممبئی هند معرفی کرده است. هرچند حکومت هندوستان تا حالا به صورت رسمی در این رابطه ابراز نظر نکرده است، آژانس خبری باختر به نقل از منابعی در وزارت خارجه گروه طالبان گزارش داد که کامل به عنوان «سرپرست قونسلگری امارت اسلامی» مقرر شده است. باختر همچنان گفته است: «او (کامل) فعلاَ در ممبئی است، جایی که وظایف خود به عنوان دیپلمات را به پیش می‌برد.»
خبر تقرری دیپلمات گروه طالبان در ممبئی چند روز بعد از آن نشر شد که یک مقام ارشد وزارت خارجه هند از خراسان/افغانستان دیدار کرد. جی پی سینگ، رئیس بخش دیپلماتیک وزارت خارجه هند در امور پاکستان، ایران و خراسان/افغانستان، در سفر به کابل با ملا محمد یعقوب و امیرخان متقی، سرپرست‌های وزارت دفاع و خارجه گروه طالبان، و همچنین حامد کرزی رئیس جمهور پیشین خراسان/افغانستان دیدار کرد.
دهلی نو می‌خواهد تهدیدات را به حداقل برساند: اجی بیساریا، کمیشنر عالی پیشین هند در امور پاکستان، باور دارد که حضور یک “مقام افغان” در ممبئی یک کمک عملی به جامعه افغان‌ها در هند خواهد بود که هیچ نماینده‌ای برای رسیدگی به مسایل کشور شان ندارند.
درینجا به برخی اهداف و استراتژی‌های هند که نشانه‌های ازین نزدیکی است را در این رابطه می‌توانند به شرح زیر باشند:
۱. کاهش نفوذ پاکستان: هند همواره نگران نفوذ پاکستان در خراسان/افغانستان بوده است، به ویژه به دلیل ارتباط تاریخی پاکستان با گروه طالبان. هند تلاش می‌کند تا این نفوذ را متعادل کرده و از افزایش آن جلوگیری کند، نه اینکه به طور مستقیم جای پاکستان را بگیرد. این شامل ایجاد روابط مستقیم با گروه طالبان و دولت خراسان/افغانستان است تا از وابستگی کامل خراسان/افغانستان به پاکستان کاسته شود.
۲. استفاده از فرصت‌های اقتصادی و استراتژیک: هند به دنبال تقویت حضور اقتصادی خود در خراسان/افغانستان است، از جمله از طریق پروژه‌های زیرساختی و تجاری مانند بندر چابهار. این امر به خراسان/افغانستان کمک می‌کند تا از وابستگی به پاکستان برای دسترسی به بازارهای جهانی بکاهد. هند می‌خواهد نفوذ اقتصادی خود را افزایش دهد، نه لزوماً جایگزین پاکستان شود.
۳. ترویج صلح و ثبات: هند می‌تواند از هر فرصتی برای ترویج صلح و ثبات در خراسان/افغانستان استفاده کند. این شامل کمک‌های بشردوستانه، توسعه اقتصادی و پشتیبانی از روندهای صلح است. این اقدامات می‌توانند به کاهش نقش منفی پاکستان در بی‌ثباتی منطقه کمک کنند، اما نه به معنای استفاده از گروه طالبان به عنوان ابزاری علیه پاکستان.
۴. مدیریت تهدیدات تروریستی: هند به دنبال کاهش تهدیدات تروریستی است که ممکن است از خراسان/افغانستان نشات بگیرند. همکاری با گروه طالبان می‌تواند به معنای تلاش برای بستن درب‌ها به روی گروه‌های تروریستی دیگر باشد که ممکن است توسط پاکستان پشتیبانی شوند. با این حال، هدف اصلی تأمین امنیت هند و نه مستقیماً استفاده از گروه طالبان برای مقابله با پاکستان است.
۵. دیپلماسی منطقه‌ای: رویکرد هند بیشتر به سمت دیپلماسی و حفظ تعادل در روابط منطقه‌ای است. هند می‌خواهد بازیگری معتبر و مؤثر در منطقه باشد، نه اینکه به دنبال جنگ نیابتی یا براندازی پاکستان از طریق گروه طالبان باشد.
در نهایت، هدف هند بیشتر به سمت کاهش نفوذ پاکستان، تقویت جایگاه خود بدون درگیری مستقیم، و ترویج صلح و توسعه در خراسان/افغانستان متمرکز است. هند به دنبال استراتژی‌های دیپلماتیک و اقتصادی است تا نظامی. بنابرین منافع مشترک گروه طالبان و هند، اگرچه ممکن است محدود باشند، می‌توانند در چند حوزه مشخص شوند:
۱. امنیت و مبارزه با تروریسم: هند تصورش این است که هر دو طرف ممکن است علاقه‌مند به مبارزه با گروه‌های تروریستی مانند داعش-خراسان باشند که به هر دو طرف تهدید می‌کنند. گروه طالبان برای حفظ قدرت و هند برای امنیت داخلی خود، می‌توانند در این زمینه همکاری کنند اما قائل شدن به تفکیک میان گروه‌های تروریستی تاکتیکی است که آمریکا برای سرپوش گذاشتن به منافع مشترک که با برخی گروه‌های تروریستی دارند بکار برد و با این ترفند گروه طالبان را بر سر قدرت آوردند.
۲. توسعه اقتصادی و زیرساختی: گرچه هند سابقه‌ای طولانی در سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیرساختی در خراسان/افغانستان دارد این امر باعث شده است تا گروه طالبان نیز با درک این موقف هند به ویژه برای بازسازی و توسعه اقتصادی کشور نیاز به سرمایه‌گذاری‌های خارجی دارند. همکاری در پروژه‌های مانند ساخت جاده‌ها، بیمارستان‌ها، مدارس و نیروگاه‌ها می‌تواند برای هر دو سودمند باشد اما هند به جای گشودن راه‌های توسعه‌ای دراز مدت فقط دنبال آوردن فشار بر پاکستان و چین است.
۳. تجارت و دسترسی به بازارها: استفاده از بندر چابهار این بندر که توسط هند توسعه داده شده است، می‌تواند به خراسان/افغانستان دسترسی به آب‌های آزاد بدون نیاز به گذر از پاکستان بدهد. این امر می‌تواند تجارت گروه طالبان را در صورتی که مورد شناسایی رسمی کشورهای منطقه قرار گیرد، افزایش دهد و هند را به بازارهای مرکز آسیا نزدیک‌تر کند.
۴. کمک‌های بشردوستانه: هند می‌تواند به ارسال کمک‌های بشردوستانه مانند غذا، دارو، واکسن و لباس ادامه دهد. این کمک‌ها نه تنها به مردم خراسان/افغانستان کمک می‌کند، بلکه می‌تواند بهبود وجهه گروه طالبان را در سطح بین‌المللی تسهیل کند.
۵. استقلال و کاهش وابستگی به پاکستان: گروه طالبان ممکن است بخواهد وابستگی خود به پاکستان را کاهش دهد، و هند می‌تواند به این هدف کمک کند. این امر می‌تواند ظاهراً به گروه طالبان در استقلال بیشتر در تصمیم‌گیری‌های سیاسی و اقتصادی کمک کند.
۶. استقرار صلح و ثبات: اگر وضعیت به سود گروه طالبان پیش برود هر دو طرف منافع مشترکی در استقرار صلح و ثبات در منطقه دارند. هند می‌تواند به عنوان یک بازیگر مثبت در روند صلح و کمک به گروه طالبان برای یافتن مشروعیت بین‌المللی عمل کند اما از آنجائیکه پاکستان سلطه سنتی عمیقی بر گروه طالبان دارد این رویکرد همکاری را به شدت تضعیف می‌کند.
این منافع مشترک نشان می‌دهند که با وجود اختلافات تاریخی و سیاسی، زمینه‌هایی برای همکاری وجود دارد که می‌تواند به نفع هر دو طرف باشد. با این حال، این همکاری‌ها باید با احتیاط و با در نظر گرفتن پیچیدگی‌های سیاسی و امنیتی پیش برود.
«هند ممکن است امیدوار باشد که اگر گروه طالبان را کنار خود نگه دارد، به قول معروف، گروه طالبان کمتر تمایل خواهد داشت که علیه هند یا منافع آن عمل کند. و شاید این درست باشد. اما در نهایت، آیا واقعاً می‌توان به بازیگری مانند گروه طالبان اعتماد کرد؟ این سوال نگران‌کننده‌ای است که ذهن هند را مشغول کرده است در حالی که به‌طور محتاطانه به دنبال گسترش این رابطه پیچیده است.»
آقای پراساد، علی‌رغم نگرانی‌ها درباره رفتار گروه طالبان با زنان، هیچ نکته منفی در تعامل فعلی هند با خراسان/افغانستان نمی‌بیند. او می‌گوید: «گروه طالبان کنترل کامل را در دست دارد. رها کردن گروه طالبان به حال خود کمکی به مردم خراسان/افغانستان نخواهد کرد. برخی تعاملات با جامعه بین‌المللی ممکن است گروه طالبان را تحت فشار قرار دهد تا رفتار خود را بهبود بخشند.»
آقای پراساد می‌افزاید: «به یاد داشته باشید که گروه طالبان تشنه به رسمیت شناخته شدن است. آنها می‌دانند که این امر تنها پس از اصلاحات داخلی محقق خواهد شد.» اصلاحاتی مانند بازگرداندن زنان به عرصه عمومی و احیای حقوق آنها در زمینه تحصیل و کار و مشارکت سیاسی.
سخن پایانی: تنظیم سیاست خارجی یک کشور به ویژه در منطقه پر بحران جنوب آسیا نیازمند درک ظرافت‌های زیادی است. سقوط جمهوریت، علل و عوامل زیادی داشت که یک از مهمترین علل، بر هم خوردن تعادل روابط خراسان/افغانستان با هند و پاکستان بود. سنگین شدن کفه ترازو به نفع هند سبب شد تا پاکستان کمر را به سقوط نظام خراسان/افغانستان ببندد و ۲۰ سال در این راه تلاش کند.
حکومت گروه طالبان در تنظیم روابط خود با دهلی و اسلام‌آباد نباید از سیاست ابزاری استفاده کند چرا که این بازی خطرناک است. هند در ۲۰ سال گذشته با مشوق‌های اقتصادی، کابل را مسحور خود کرد و یک بار دیگر ممکن است این سناریو تکرار شود.
لازم حکومت گروه طالبان در تنش بین دو کشور رقیب، نه تنها سیاست بی‌طرفی را اتخاذ کند بلکه در مقاطعی که با پاکستان روابط متشنجی دارد، نزدیک شدن به دهلی را با احتیاط انجام دهد.
