بندر گوادر در جنوب بلوچستان پاکستان و در ساحل دریای عمان (عرب) موقعیت دارد که طرح تاسیس این بندر نخستین‌بار در سال ۱۹۵۳ مطرح شد.

پروژه دهلیز اقتصادی چین و پاکستان بخشی از پروژه راه و کمربند چین است که روی ساختن زیربناها و فعالیت‌های کلان اقتصادی مانند استخراج معادن، تمرکز دارد. توسعه بندر گوادر در بلوچستان پاکستان بخشی از این پروژه بلندپروازانه و استراتیژیک چین است.

طرح توسعه بندر گوادر با سرمایه‌گذاری مستقیم چینی‌ها و براساس برنامه سرمایه گذاری عظیم این کشور در پاکستان تحت عنوان کریدور اقتصادی چین پاکستان که به ‹سی‌پک›  معروف است، به اجرا درآمد.

پیشنهاد عضویت خراسان‌افغانستان به سی‌پک توسط بلاول بوتو وزیر خارجه وقت پاکستان ارایه شد و چین از آن حمایت کرد.
شهباز شریف و شی جینگ پینگ سران پاکستان و چین در سال ۲۰۲۲ میلادی بر سر گنجاندن خراسان‌افغانستان در طرح ۶۰ میلیادر دالری «سی‌پک» (دالان اقتصادی پاکستان–چین) به توافق رسیدند.

طرح کریدور اقتصادی چین – پاکستان، طرح مشترک و بسیار بزرگی است که قراردادهای مربوط به اجرای آن در مجموع به ارزش بیش از ۴۵ میلیارد دلار، سال ۲۰۲۲ میان مقامات عالی پکن و اسلام‌آباد به امضا رسیده است.

به نظر می‌آید پروژه دهلیز اقتصادی بخشی از برنامه‌های چین در خراسان‌افغانستان است که به گسترش نفوذ این کشور در منطقه کمک می‌کند. یو شی‌یونگ، نماینده چین قبلا گفته بود که از طرح خط آهن میان ازبیکستان، خراسان‌افغانستان و پاکستان حمایت کرد که به گفته او، غرب چین را به آسیای میانه وصل می‌کند.

با بهره برداری بندر «گوادر» در سواحل جنوبی پاکستان و رسیدن نخستین محموله تجاری خراسان‌افغانستان، تجارت ترانزیت میان خراسان‌افغانستان و چین از طریق این بندر آغاز شده است.

این کالاها از طریق بندر گوادر، تا چمن و از آنجا به خراسان‌افغانستان انتقال خواهد یافت که فاصله آن ۱۰۰۰ کیلومتر است که این کوتاه‌ترین راه در منطقه برای انتقال کالاهای خراسان‌افغانستان از هر بندر آبی به کابل و کندهار است.

بندر گوادر، پس از تکمیل شدن، به یکی از بنادر مهم برای آسیای مرکزی و خراسان‌افغانستان و نیز کشورهایی نظیر ازبکستان و تاجیکستان تبدیل خواهد شد.

مدتی است که بحث احیاء مجدد بندر گوادر پاکستان به عنوان بزرگترین بندر ترانزیتی منطقه با موضوع چالش‌ها و تحلیل‌های اقتصاد منطقه‌ای مورد بحث می‌باشد.

فاصله این بندر، که از بندر کراچی به عنوان بزرگترین شهر تجاری پاکستان ۵۳۳ کیلومتر و از بندر چابهار در ایران حدود ۷۲ کیلومتر فاصله می‌باشد.

موقعیت جغرافیایی این بندر باعث شده است تا در آینده با سرعت زیادی پیشرفت و توسعه یابد و نگرانی‌های منطقوی را ایجاد کرده است.
شرایط و موقعیت استراتژیکی خاص این منطقه باعث شده تا علاوه بر نگاه‌های اقتصادی، مباحث سیاسی نیز در جریان باشد.

رقابت سیاسی بین چین و هند، هند و پاکستان، ارتباط بین ایران و هند، ایران و پاکستان، پاکستان و حوزه عرب نشین خلیج فارس، روسیه و آمریکا و… در ایجاد این منطقه موثر است. منطقه‌ای که در آینده علاوه بر قطب ترانزیتی کالا در خاورمیانه است، قطب مسایل و کشمکش های سیاسی نیز خواهد شد.

لذا در آینده این بندر بین المللی و آزاد که به روی هرگونه تجارت دوجانبه، ترانزیت و منطقه‌ای گشوده شده است، محلی برای تامین خواسته های سیاسی علاوه بر اقتصادی خواهد شد.

برای ایران بندر چابهار مهم است و وجود بندر گوادر رقیبی بزرگ است که باعث کاهش توجه‌ها و سرمایه گذاری‌ها نسبت به ایران خواهد شد.  لذا توسعه بندر گوادر دسترسی راهبردی ایران به کشورهای منطقه به خراسان‌افغانستان را کاهش می‌دهد.

پاکستان همیشه با دسترسی هند به خاک این کشور جهت تجارت با خراسان‌فغانستان مخالفت کرده است که این امر دهلی نو را مجبور به جست و جو برای مسیرهای جایگزین کرد. بنابراین بندر چابهار بهترین گزینه برای هند جهت دور زدن پاکستان در تجارت با خراسان‌افغانستان است.

پس از ابراز تمایل چین و پاکستان برای پیوستن خراسان‌افغانستان به بزرگترین پروژه مشترک زیربنایی و اقتصادی این دو کشور، هند با لحن شدیدی گفته که پیوستن کشور سوم به پروژه دهلیز اقتصادی چین و پاکستان “غیرقانونی، نامشروع و غیرقابل قبول است.”

این به معنای آن است که گروه طالبان در صورت تمایل به پیوستن به این پروژه بزرگ منطقه‌ای، با واکنش تند دهلی رو به رو خواهند شد. این در حالیست که گروه طالبان در چند ماه اخیر از حکومت هند خواسته اند که روابط دیپلوماتیک خود را با حکومت این گروه برقرار کند.

هند، این پروژه را ناقض تمامیت ارضی خود می‌داند.
اعتراض هند به دهلیز اقتصادی نه تنها به این خاطر است که نفوذ اقتصادی و سیاسی دو رقیب سنتی دهلی را گسترش می‌بخشد، بلکه بخشی از پروژه‌های این دهلیز در کشمیر تحت کنترول پاکستان اجرا می‌شود که هند به طور اصولی بالای آنجا ادعای مالکیت دارد.
هند تهدید کرده است که به فعالیت‌های اقتصادی در کشمیر، واکنش متناسب نشان خواهد داد.

هند هم‌چنان به دنبال دسترسی به کریدور بین المللی حمل و نقل شمال و جنوب(INSTC )  جهت گسترش سهم خود در بازار های کشور های آسیای مرکزی است. اما استقبال پاکستان از چین در مقابل هند و تاسیس و گسترش بندر گوادر باعث ایجاد چالش و بحران بین هند و چین خواهد شد.

چین قصد دارد از طریق بندر گوادر به دریای عرب دست یابد و پروژه جاده ابریشم آبی خود را گسترش دهد. بندر گوادر به گونه ای طراحی شده است که می تواند حجم زیادی از کانتینرها را از طریق کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC ) منتقل کند.

بر این اساس است که هندی‌ها پروژه گوادر را در تناقض با امنیت ملی خود برآورد می‌کنند. علاوه بر اینکه آنها چین را دشمن سنتی خود می‌دانند و هر نوع دستاورد این کشور در ابعاد اقتصادی و تجاری را برای خود یک شکست قلمداد می‌کنند، باید گفت که این پروژه از منطقه مورد تنازع کشمیر عبور می کند و به این معنی است که کشمیر پس از این در ثبات وضعیت موجود، مورد حمایت چین قرار خواهد داشت.

این بندر صنعتی که قرار است قطب تجارت آزاد در منطقه شود، دارای تجهیزات جدیدی ترخیص و بارگیری کالا در بندر گوادر نصب شده و سیستم ثبت سفارش الکترونیکی نیز به این مجموعه اضافه شده است.

دولت پاکستان در سال ۲۰۰۷ امتیاز عملیات بندری گوادر را به مدت ۲۵ سال به یک شرکت سنگاپوری واگذار نمود و برای ۴۰ سال آینده آن را یک بندر آزاد بدون مالیات معرفی کرد.

سرمایه‌گذاران چینی نیز به منظور اجرا و توسعه طرح‌های اقتصادی در تأسیسات بندری گوادر سرمایه‌گذاری بلند مدت کرده‌اند.
طرح کریدور اقتصادی چین – پاکستان، طرح مشترک و بسیار بزرگی است که قراردادهای مربوط به اجرای آن در مجموع به ارزش حدود ۴۵ میلیارد دلار، ۹۴ میان دو کشور به امضا رسیده است.

این کریدور اقتصادی برای چین، نقش یک شریان حیاتی اقتصادی خواهد داشت و به همین دلیل پکن مصمم به اجرای این طرح بزرگ است.  به طرح کلان راهروی اقتصادی دو کشور اعلام کرد که بندر «گوادر» به عنوان یکی از بخش‌های اصلی این طرح، به قطب بزرگ اقتصادی منطقه تبدیل خواهد شد.

اهمیت این بندر این است که در نزدیکی چین قرار داشت و چینی‌ها با عبور از عرض پاکستان می‌توانستند خیلی زود خود را به این بندر اقتصادی حیاتی برسانند.
این معادلات باعث شد چین مسیری زمینی را در عرض پاکستان احداث کند تا خود را به گوادر برساند و از آنجا به سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس و خاورمیانه دسترسی سریعتری داشته باشد.

در سال ۲۰۱۳ چین در چارچوب تلاش برای تبدیل شدن به قدرت برتر اقتصادی در جهان، پروژه بزرگ خود را تحت عنوان کمربند واحد و مسیر واحد کلید زد. با این وجود این پروژه می‌تواند کمربند زمینی و مسیری دریایی را ایجاد کند که چین را به شاهراه اقتصادی دنیا تبدیل کند.

البته پروژه چین منحصر به بندر گوادر نشد و از ۶ مسیر اصلی تشکیل شده بود. این پروژه علاوه بر غرب آسیا شامل شمال اروپا و جنوب روسیه و شرق آسیا نیز می‌شد و تا سواحل دریای مدیترانه نیز پیش می‌رفت. طول این مسیر ۱۸ هزار کیلومتر بود و از ۹ کشور منطقه عبور می‌کرد.

بندر گوادر و نگرانی های فرامنطقه ای آن آمریکا نیز به عنوان بزرگترین رقیب تجاری چین در جهان که اولویت اصلی خود را مبارزه با فعالیت های اقتصادی این کشور و تسلط بر بازار تجارت و اقتصاد جهان قرار داده، با این پروژه مخالف بود. آمریکایی‌ها معتقد بودند این پروژه می‌تواند قواعد تجارت خاورمیانه را تا حد زیادی تغییر دهد.

روسیه نیز از پروژه چین در بندر گوادر حمایت کرد. مسکو این طرح را نقطه مثبت دیگری در افزایش روزافزون نفوذ خود در منطقه غرب آسیا و خاورمیانه می‌داند. به این ترتیب بندر متروکه پاکستانی به یکی از نقاط عطف رقابت‌های بین‌المللی برای نفوذ در منطقه و تثبیت حاکمیت در آن تبدیل شده‌است.

این در حالی است که طرح «دالان اقتصادی پاکستان–چین» موسوم به «سی‌پک»، بندر «گوادر» در ایالت بلوچستان پاکستان را، پس از گذشتن از کشمیر، به سین کیانگ، بزرگترین استان چین وصل خواهد کرد.
هند که کشمیر تحت کنترل پاکستان را بخشی از قلمرو خود می‌داند، پیش از این نیز با گسترش طرح «سی‌پک» مخالفت کرده بود.